Районный конкурс. Номинация “Неугасима память поколений”

Государственное учреждение образования

 « Бокшицкая  средняя  школа »

 

 

 

 

 

Районный конкурс «Праз гісторыю ў сучаснасць”

Номинация “Неугасима память поколений”

 

 

Творческий отчёт об участии в акции

“Мы у них в неоплатном долгу”

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Руководитель : Бартошик Н. П.,

учитель истории  ГУО“Бокшицкая СШ”

 

  

 

2014г.
 Слуцкий раён

Содержание

 

1

Воспоминания ветеранов Великой Отечественой войны

Гук А.

3-11

2

Встречи с ветеранами 07.05.2014 г.

Бортошик Н.

 

12-13

 

Булат И.А.

Видеоприложение 1

12-13

 

Шкляревский С.И.

Видеоприложение 2

13

3

Говорят ветераны

Соловей Д.

14-23

4

Сёстры

 

Брановицкая В.

Аудиоприложение 3

24-29

5

Фото отчёт

 

30-31

 

  

Воспоминания ветеранов Великой Отечественой войны

 

Иван Филиппович Валетко

 

Валетка Іван Піліпавіч,н. у 1920,сяржант,мінамётчык,на фронце з кастрычніка 1942 па сакавік1943,узнагароджаны медалём “За  перамогу над Германіяй”.

-Как для вас начиналась война?

-Для меня война начиналась ночью. Когда я принимал бензин, появлялись в воздухе разведчики немецкие. Они бомбили аэродром. Я  вспомнил батьковые слова, что пониже ложись, когда начнётся война. Я лёг у канаву. А бомба разорвалась с другой стороны канавы. И меня засыпала землёй. Аэродром  был изрешечён. Самолёты улетели на другой аэродром.  Всё.

-Было ли вам страшно на войне?

-Никакого  страха не было. Я просто, значит, ишов у наступленне. Такой был прыказ. Победить врага. Мы прорвали нямецкую  абарону и победили.

- Иван Филиппович помните ли вы своих боевых товарищей?

-Очень хорошо помню своих товарищей, некоторых  выносили с поля боя. Жаль, что появились… «Жди меня». Есть такая программа. Я очень сожалею, что раньше это программа не появилась.

-Помогала ли вам песня на войне?

-Песня мне очень помогала. Были концерты, даже в отдельных случаях приезжали артисты. Ставили и пели очень хорошо, и песни очень хорошие. Помню такую песню. ”Эх, Вася, Василёк, никогда не унывай.”

-Иван Фёдорович, где вы встретили Победу?

-Победу я встретил в Москве, на Красной Площади. Были в воздухе на дирижаблях поднятые Ленин и Сталин. Вся была от 30 залпов в тумане Москва.Был как раз около площади этой и смотрел этот парад.

- Спасибо большое.

 

Анатолий Михайлович Сукач

 Сукач Анатоль  Міхайлавіч , н. у 1925, яфрэйтар ,на фронце са студзеня па май 1945,узнагароджаны медалём “ Зперамогу над Германіяй”.

Родился в 1925 году в д. Заполье. Коренной  житель. Учился в школе. Был направлен в  Ленинградское училище.  Надо было ехать в училище уже в воскресенье,  и тут же началась война. Мне было гадов 16. Хотел учиться на металлиста. Во время войны был в оккупации. В 1944г. нас освободили,  и мы пошли в армию. Нас немножко там обучали. Были в армии за Слуцком. Потом направили в Жлобин, потом поехали в сторону Бреста, в действующую армию. В Бресте я заболел. Положили в госпиталь. Через 3-4 недели с госпиталя меня направили в Минск, в школу связи. Учился в школе связи до нового года 45. В 45г. нас отправили за Барановичи, в  Слоним. Затем попали мы в действующую армию в Польшу, в г. Преслав. В Преславе немцев окружили, выбили.  Пошли дальше. Дальше … Браславль, Намславль, Лижин, Загань, Герлиц. Пошли в сторону Дрездена. В Дрездене нам приждали Победа. Чувств не могу сказать. Такая радость. Не могу представить, ужас, як на небо летишь, як родились. Як на неба летишь. Кончилась война. С американцем немного там встретились на Эльбе. Тары-бары. Мне звёздочек, они нам тоже. Сувенирами обменивались. Так сказать.  Ну кончилась война на этом. С женой познакомились после войны. В атаку я не ходил. Я связистом был. Дежурил на коммутаторе. Домой я вернулся, мне было 25 годов. Парочку годов погуляли. И познакомились со своей супругой. Уже золотую свадьбу отметили в 2002 году. Женились в 1952 году. Сегодня 2004 год. У меня трое детей. Два хлопцы и девка. Хочуть у город. Приходят помогать. Дети неплохие. Я уже старый, не пойду в школу.

 

Александр Ксенофонович Листопад

  Лістапад Аляксандр Ксенафонтавіч,н. у 1919,радавы,нпаводчык,на фронце са студзеня па май 1945,узнагароджаны медалём “За перамогу над Германіяй”.

Родился в 1919 г. Учился в деревне. Дале заболел. И пошёл в школу. Когда началась война, было гадоў десять. В 1941 г. когда началась война, нас не взяли тут никого. Уже после как гнали этих немцев, тады нас зазвали, забрали с деревни и Прощицы.  Адтуль пошли в Семежево. Там мы уже постояли недели две. Ну что ж много. И давай нас гнать. То казали: «Аденем»,  а то в своём. Что я был у тым всю Польшу почти чуть не перешли. Идешь, басыя ноги, па стекле, па усём. Ноги не коляцца. Трейтий белорусский фронт. А там войска. Как пошли на перадавую. Усё. Глядишь, чатыры чалавеки с роты осталася. То ранены, то забили. Усё, Няделю … прастрачыў, у паняделак мяне ранили. Усю ключыцу. Пабита и сёння. Первый бой был в восточной Прусии. Но… знаете? Не попала ж. Катюши были. И Катюши паперли . Немцев троху в плен взяли. Молодых хлапчукоў. Можат и таких , як я , узросте. У нас один… Ён руски сам быу. Ну як служил. Подлятев дитя. «Дурак» кажу. «Тебе гэтыя дети нужны? Ты гляди, каб сам жывы астаўся». Усё чатыры дни прайшли. Яны адтуль ударыли. С самалётаў, ти з чаго? У начное время. Сямнаццать чалавек у нашай роте было, так связным служыть астався. Летейнант. Тожа погибли. Ззаду. Са мною были чалавек чатыры. Тожа погибли. И мяне ранили. Уже пашти прошли Васточную Прусию. Тады падышли к аднаму хутару. Ходить стары, у маих гадах, як я тяпер. “Здравствуйте”,-па-нашаму,па-беларуски. Я кажу: “Дедушка, што-та вы наш язык панимаете, беларуски”.”Я, -кажа-пры цару служыв там, у вас”. И гаворыть:”В деревни”.

Вайшоу, прынёс угашченне. Выпив сам 50 г. Нас там было 7 человек. Усих угастил. В госпитали стаяу дом у поли. И пара каней нашых. Гэтыя кони сяче плёткай, а яны не хочуць исти. Иду я лёгка ранены. Больш не буде, як ½ км. Ён кажа:”Яны не хочуть исти. Садись.” Завезли. Палажили. Тады машына. Там мы паляжали нядзель 2. Той крычыть, плача, ругаецца, ну что з гарачки. К поезду налажыли мо састав. И пошли. Там не было каго лячыть. Мы казали с хлопцами: украинцы и беларусы з Минску. Не закрыють нас. Мы злезем. Да сваих кат яврей взяв и перадав. Закрыли в Минску. Никто никуды. Вайна ж там. А тут тихо. В Оршы 12 чалавек сняли. Поехали. Да Масквы давезли. А я да паследняга застауся. Везли. Знимають и знимають. И знимають. Яны не застауляють. Спрашивають;”Сагласен?” Пажалуста, помочь идти. Я там прагуляу 7 месятев. У Рассии. Держали врачи. Плечо загаилось.

День Победы встретили в госпитале. Город не помню. На вайне не дай Божа. Каб больш народ не бачыу. Было жонак шмат, маладых дзяучат. Многих пазагинула. Многие выдержалися. Ци яны масквички. Ци хто их ведае.Мы ж салдаты, не знаем. Генералы знали. Вярнувся, кали нестраявую признали. Так мяне завезли в Маскву.

Каляда Павел Адамавіч

Каляда Павел Адамавіч,н. у 1922, радавы,стралок,на фронце са жніўня 1944 па май 1945

Я-Каляда Павел Адамавіч. У 40 годзе кончыў 7 класаў.А ў 41 пачалася вайна. Нас дэмабілізавалі ў армію,у Грэскі ваенкамат. Мы пешу ішлі да Брэста і далей да ракі…(забыў назву),якая раздзяляла нямецкі фронт і наш на Белавежскай пушчы. Нас там абучалі маладых. Калі час падыйшоў,да нас прыходзілі купцы. Нас на пастраенне,  і кожны купец выбіраў сабе тавар. Мяне ўзялі купцы такія,скажам у Вільню,194 дывізія 616 полк 3 батальён і 3 рота. Рэчыцкая Красназнамённая прызыўная дывізія. І вось нас узялі на прарыў расшырэння плацдарма. Нас падвялі і сказалі:”Вось наша задача-прарваць абарону… выйсці на патрэбную пазіцыю і закрапіцца”. Нам трэба было прайсці міннае поле,рэчачку невялікую,нямецкія бліндажы і проціватанкавы роў. Так мы і зрабілі. Прайшлі хто як зналі і далжны ісці танкі,танкі за граждан. Батальён выдвінуўся гаварылі там за 3 кілометры… Упярод немцы агледзелі,што танак няма,пайшлі і пачалі абстрэл нашага батальёна. Гаварылі,я там таксама не быў,папаў у акружэнне,хто назад вярнуўся,  ўсе сабраліся хто як,  і я сам ішоў,усе ўцякалі на тое месца , адкуль наступалі. Камандзір палка перад намі з пісталетам:”Куда-куда?”. Танкі заселі,батальён танкаў,  і нас вярнулі… Мяне аставілі пры кулямёце,з кулямётам пры штабе. І  вось нам давалі падтрымку самалёты-кукурузнікі.Уключая самалёт, звук і перадавалі:”Таварышчы,дзержыцесь,дзержыцесь”. І гэта нам усё было слышно. Немцы хацелі вярнуць утрачанае. Прыйшлі утрам, а нашы танкі,каторыя ужо выйшлі,адзін аднаго выташчывалі. І блытаецца па нашых танках. Нашы адбілі гэту пехоту. Гэта было ужасна. І як танкі выйшлі,мы,канешне,узялі трафеі ў бліндажах. Я заскочыў у бліндаж,зашавяліўся нехта. Я думаў-немец. Валасы падняліся. Ён гаворыць:”Сваі.Сваі”. Мы рашылі,што нам браць. Ну,рашылі:”Маргарына,хлеба”.Узялі рыбку якую баначку. Наша дела закрапіцаа. Мы закрапілісь. І вось камандзір роты дае на перадавую тэрмас спірту. А тут проціватанкавы роў 3 метра шырыня і 3 метра глыбіня. Мы выпілі,астальное-паварам.  Артналёт. Мяне заваліла зямлёй. Старшы камандзір роты,старшына… доўга я не паляжаў,павярнуўся сюда-туда, вродзе нічога,ногі засыпаныя. Так я ўскочыў. Яны прыйшлі к панце,іх адкінула,кантузіла. Яны мяне адкапалі,я вылез,я нічога… а іх кантузіла. Далей ужо нас узялі на папаўненне. Вывелі. Ціха насядзелі. Дабавілі новае падкрапленне. Мы плацдарм расшырылі. Абратна у другую сторану. У напраўленні Данціга і Кенігсберга. Нас пасадзілі на лодку на Норву. Нямецкія снайперы так точна білі,што станкавый кулямёт ,шчыт праз амбразуру папаў прама ў сэрца першаму номару. Ён упаў. З Дзюдзева. Нас с кулямётамі падвялі пад дарогу. Там хутар,немцы. Ён абстрэльваў нас. Нам прыказана не выяўляць сябе. Мы даждаліся утра. Пайшлі ў наступленне. Прайшлі 3 км. Паявіўся лясок. Толькі выйшлі немногія ўпярод. Пад нас абстрэл.
Ішлі ішлі,падыходзілі да ўсходняй Прусіі.Тут гэтыя палякі сустракалі с хлебам ды с солью называліся пазнанцы.Немяц украпіўся ва ўсходняй Прусіі.Я прыйшоў туды,як кажуць,забачыць.Калі мы прыйшлі,там сказалі:”Тут схаваўся яры фашызм.Мы прыйшлі адамсціць”,гэта іхнія словы.Артылерыя…вобшчым мы падавілі гэтага абаронцу.Слушайце,якая гэта была абарона.Длінная,але ўсё поле проціватанкавае і пулімётныя точкі.Гэта нам трэба было ўсё пераадолець.Глядзіш адсюль.Значыць  пулямётныя точкі…Большыя насыпы бярозы вось такія во.Глядзіш,кажацца лес.Заходзіш з той стараны,бачыш амбразуру,з той стараны жалезныя вароста.Бітонная траншэй,бітонная.Але мы як сарвалі,ён ішоў,адступаў планава.Тут ён адчувае,што не ўдзержыцца,ён загатовіў абарону ўперадзе.Мы сабраліся нема,як ні у чым не бывала.Ішлі,ішлі,патаміліся,коні стаяць ў сараях.Каманда хто як запрагалі коней і ўжо няма і пяхоты.Ужо ўсе едуць і спакойна поўнасцю ўсе ішлі.У пякарнях гатавалі хто што.А нашы прыходзілі і забіралі яду.Камандзір роты скамандаваў мне запрагчы коней і ўзяць трафей,швейную машыну. Ён думаў ужо канец вайне.Ха.-Я запрог,палажыў гэты машыну і магу дагнаць сваіх.Упярод,упярод,упярод.Дажа дагнаў.Прайшлі мы столькі,колькі дагналі.Ён ставіў заслон.
Ён думаў,што канец вайне.І тут наляцела шальная пуля,раніла мяне.У мяне былі валенкі і прабіла насквозь левую ногу.Тады санітары узялі на падводу цяжкараненага палажылі так.Правае калена ўтрадку.Снежак мала груды былі.А ён абстрэльвае,а ён абстрэльвае.А вы што думалі не забіла там,дак тут заб’е. Вывез .Слава Богу ўехалі ,мяне палажылі у санроту,палявы госпідаль.Потым з палявога перавезлі ў Істэнбург,нямецкі госпідаль.З Істэнбурга ў Каўнас.Гэта ўсё тыл.З Істэнбурга ці з Каўнаса ў Залілец.Арэнбург 50 км па дарозе Ташкент-Масква.Прабыў я там,  нам гаварылі ехаць на Японскую вайну.Кончылася Японская вайна і расфарміравалі гэты госпіталь.Мяне камісавалі па інваліднасці дамой.Далі мне дакументы.Трэба было прыязжать у Слуцк і лажыцца ў госпіталь.Ну я ўжо і пайшоў адзін па раненню к врачу.Пасля гэтага значыць нада жыць.У врача яны кажуць ужо трэба рабіць.Я кажу:”Які ж я работнік”.Аднака нада было жыць.Я паступіў у гарадскую кацельню.І ўстроіўся машыністам катла. Прарабіў 30 гадоў.З вёскі ў Слуцк,хацеў паставіць сабе самастаяцельна  і палучыў 6 грамат на рабоце.Застаўся на пенсіі.Дакументы аб наградах укралі ў госпітале.Я камандзір рашчотаў палучаў 200 рублей станкавага пулемёта.Салдат-130.Я клаў пад галавой кашалёк і ўсё такое.Ну хлопцы і ўкралі.Я застаўся без нічога.Не шукаў я гэтых наград,а яны мяне самі нашлі:
1)Ордэн пабеды
2)Ордэн Жукава
3)Ордэн Вялікай Айчыннай Вайны
4)Медаль Ветэран вайны
5)І юбілейныя медалі

Семёнава Надежда Васильевна

 Родилась в семье крестьянина. В девичестве Соловей Надежда Васильевна (1925 года рождения). До войны было неоконченное медицинское образование. Закончила первый курс Слуцкого медицинского училища. Когда исполнилась 18 лет, ушла в Красную Армию служить добровольно по напольному найму. С 3 июля 1944 года в должности медсестры военной части  № 95941 2 Белорусского фронта. Со своей работой справлялась хорошо.

Работала в передвижном госпитале № 3222 имени Степанова для легкораненых. Госпиталь был палаточным, разбивался за 8-10 км от фронта.

«Мы, молодые девушки, сутками таскали с поля боя солдат, выхаживали, кормили с ложечки, и рыдали, когда тот, в чьё выздоровление так верили, умирал. Много отважных ребят погибло. Перевозка раненых -  очень тяжёлое занятие для девушки. В специально переоборудованных и утепленных грузовиках – полуторках на кронштейнах в три яруса установили шесть носилок с тяжелоранеными бойцами, ещё пятеро  легкораненых размещались на складной скамейке. Тяжелораненых заворачивали в меховые или стеганные конверты, так как шинель и сапоги не надевались, а было уже холодно. Представьте себе, как было неимоверно тяжело погрузить или выгрузить раненого бойца – богатыря на верхний ярус кронштейна. Нам приходилось поднимать носилки над головой на вытянутых руках! Перевязывать, поить и кормить с рук – всё это делалось в постоянном режиме, да и к тому же под обстрелом, бомбёжкой.

Никаких сменных врачей, сестёр, санитарок не было. Нервная система не выдерживала перегрузок от увиденного, от смертей и крови. Усталость в самым прямом смысле валила с ног.  О сне мечтали, как о дорогом подарке. Но работали без ворчания и понукания – столько, сколько нужно. Ибо знали одно: мы нужны раненым, которые погибнут без нашей помощи. Часто случалось так, что санитарная машина возвращалась из очередного рейса с передовой на одних металлических колёсных дисках. Машину ставили на ремонт, а уставшие санитарки пересаживались на другую машину и вновь отправлялись в страшный рейс, который для любой из них мог оказаться последним. Очень сильно нас угнетало и другое. Бывало, раненых с поля боя поступало так много, что места в госпитале для всех не хватало. Носилки размещали прямо на земле, под открытым небом. А летом, в жару, раны мгновенно начинали гноиться, в них заводились черви…. Всё это я пропускала через своё сердце, ощущая и сопереживая боль и беспомощность раненого бойца…», - вспоминает Н.В.Соловей.Надежда Васильевна Соловей имеет три сталинских благодарности за свою службу в РККА. Дисциплинирована, не было ни одного случая отказа от полученной работы. Н.В. имеет несколько благодарностей от командования, на протяжении своей службы не имела взысканий»- из справки № 813 подписанной майором  Московкиным. Прошла Польшу, Германию, Чехословакию. Уволена 26 августа 1945 года по собственному желанию. Награждена орденом Великой Отечественной Войны ІІ степени. Вернулась в деревню Прощицы Слуцкого района, вышла замуж и жила до 2009 года.

 

Бартошик Иван Федорович

 

Родился в 1925 году в деревне Прощицы в крестьянской семье. После освобождения Беларуси в 1944 году мобилизовался в Красную Армию. Мобилизовавшись, пехотою шли в местечко Орлик, что в 60-тм километрах от Слуцка. Две недели «боевой подготовки» и пошли к польской границе. За сутки они проходили около 50-ти километров. Так, Иван Фёдорович, оказался в действующей армии – 152 гвардейский полк( штурмовая бригада) 3-го Белорусского фронта. Очень тяжёлые боли шли за прорыв в Восточную Пруссию в начале января 1945 года. За день отбили около 10 немецких атак. Ночью захватили город Гросскайсперен и  двинулись на Попелькен. Разведка впереди обнаружила немцев, готовящихся к контратаке. Наш взвод занял оборону в здании разбитой кирхи. Там их долбили снарядами, но они выстояли. А на следующий день из засады ударил полковой батальон мотострелков из нашей бригады, и немцы были отброшены. 16 января рядовой Бартошик Иван Фёдорович получил ранение в ногу. Находился 80 дней в госпитале в Калинине, что в 150 километрах от Калининграда. В начале мая 1945 года их завели в Румынию в полковую часть. Был приказ – всем грузиться и на фронт. Стояли в лесу. 8 мая пришло известие о Победе. Иван Фёдорович имеет медаль «За отвагу». Затем, ещё два года служил в полковой бригаде в Румынии. В 1947 году демобилизовался. Вернулся домой – в деревню Прощицы. В 1949 году женился, и до сих пор живут вместе с женой в Прощицах.

 

Щелкун Дмитрии Дмитриевич

 

Родился в 1925 году в семье крестьянина. В 1944 году, после освобождение Беларуси летом мобилизовался в Советскую армию. Сбор был в Прощицах, в доме Карнеевых. Приехали  с запасного полка, и два дня собирали пехотные войска. Пешком шли под Орлик (в 60-ти километрах от г. Слуцка), в лес. После приняли присягу, и начали подготовку, которую «боевой» можно сказать с натяжкой. Вокруг сплошной лес, на занятия ходили ежедневно, с полной выкладкой, семь километров в один конец. Кормили по печально знаменитой «2-ой тыловой норме» - 600 грамм хлеба на сутки, черпак каши утром и баллада в обед. Почти весь призыв состоял из славян и западников (палешуки), молдаван было считанные единицы. Нам выдали «трехлинейки» и начали давить строевой подготовкой и занятиями по штыковому бою. Стреляли мы из своих винтовок очень редко, на каждую стрельбу выдавали по три патрона. Жили в бараках, внутри нары в три этажа. Но у абсолютного большинства солдат был общиё настрой -  побыстрее вырваться на фронт. В сентябре 132 варшавская гвардейская дивизия 712 стрелкового полка 1-го Белорусского фронта. 10 октября 1944 года делали прорыв под Варшавой, но неудачно – разбили. В бою получил лёгкое ранение. После фронтового госпиталя – опять на фронт. Формировали по – новому. После пополнения в январе 1945 года – опять в наступление. Дальше был бой за Варшаву, форсирования Вислы и Одера. За 100 километров до Берлина получил тяжёлое ранение ( оторвало ногу, вырвало кусок руки, посекло голову). Более года находился в госпитале в г. Лодзь. Потоп в вагоне перевезли в Харьков. Позже Дмитрий Дмитриевич вернулся в Прощицы,  сейчас имеет первую группу инвалидности).

Имеет боевые награды: Орден Красной Звезды, два ордена отечественной войны 1 и 2-ой степени”.

 

Записала Гук Алеся, ученица 8 класса

 

  

Встречи с ветеранами  в школе 07.05.2014 г.

Булат Иосиф Адасьевич.

Родился в 1925 году, в Копыльском районе в деревне Тишковичи. До войны жил в деревне Прощицы. Мобилизовался в Красную Армию в 1944 году. После мобилизации нас согнали в Орлик(так назывался лес в Краснослободском районе).

        Пробыли они там  6 дней, а после их отправили пешком: старших  - на фронт, младших – на оборону города Слуцка. Затем со Слуцка их отправили на Бобруйск, а с Бобруйска – на Жлобин. В Жлобине, в лесу Красный Берег, полк, где находился Иосиф Адасьевич, пробыл около 3-х месяцев. Там находился запасной полк. Военных, после госпиталя, собирали в этот запасной полк. Потом их оттуда погрузили в товарные вагоны и перевезли в Брест, на фронт. Под Брестом их обмундировали и отправили на фронт, под Варшаву. Но к Варшаве сразу не повезли. Их сначала поставили на оборону этого города. Они стояли там до 12 января 1945 года. После 12 января была проведена артподготовка и их послали на взятие Варшавы. После взятия Варшавы их отправили к Балтийскому морю. После освобождения прибалтийских городов перекинули на форсирование реки Одер.

При форсировании реки стоял ужасный шум. 2 часа била беспрерывна артиллерия. После форсирования через реку были переброшены понтонные мосты и сразу же началась переправка людей, орудия и танков через реку. Главной задачей был захват противоположного берега, где находился противник. При этой операции очень много людей утонуло. После форсирования Одера полк был перекинут на Север, а затем Восток. Когда война закончилась, их полк располагался немного севернее Берлина. В 1945 году, после окончания войны, старики демобилизовались, а молодых отправили на учёбу…

До 1950 года Иосиф Адасьевич работал радистом в штабе Красной Армии, которая находилась в Германии. Демобилизовался он в августе 1950 года. Его полк входил в состав 2-го Белорусского фронта, который принимал участие в освобождении Беларуси. После 1950 года вернулся в деревню Прощицы, женился. Здесь же, в Прощицкой начальной, а затем и средней школе, проработал учителем труда и физической культуры 50 лет. В настоящее время живёт в деревне Прощицы.

 

 

ШКЛЯРЕВСКИЙ Сергей Иванович

 

Родился в деревне Серяги Слуцкого района 9 июля 1928 года.
С 1944 по 1945 год жил и работал в Ленинграде.
Закончил Бобруйскую фельдшерско-акушерскую школу в 1949 году.
После демобилизации из Советской Армии получил назначение в 1950 году в Покрашевский фельдшерско-акушерский пункт. Работает там заведующим и сейчас. Фельдшер 1 категории, отличник охраны здоровья. Его работа отмечена орденом Ленина, Почетной грамотой Верховного Совета БССР.
За большие заслуги в развитии народного здравоохранения Президиум Верховного Совета СССР Указом от 23 октября 1978 года присвоил С.И.Шкляревскому звание Героя Социалистического Труда с вручением второго ордена Ленина и медали «Серп и молот».

 

Записала Бортошик Наталья, ученица 9 класса

  

Гавораць ветэраны…

 

Красуцкі Васіль Іванавіч, брыгадзір агароднай брыгады калгаса імя Дзяржынскага. Ён адзін з тых рэспандэнтаў, хто пачаў ваяваць не ў1944г. Хутчэй за ўсё ён служыў у Чырвонай Арміі, і нападзенне фашыстаў сустрэў ў 1941 г.

“Было гэта вясной 1942 года.Было самае разводдзе. Гразь,вада,слякаць. Нашаму батальёну быў дадзен загад узяць невялікую вёску. Прычым,дзейнічаць патрэбна было днём.Вёска гэтая стаяла на ўзгорку і была моцна ўмацавана.Падыходы да яе ахоўваліся і днём,і ноччу.Дасканала правесці разведку было немагчыма.Але мы ведалі,што на подступах да вёскі былі зроблены два дзоты.Нам для падтрымкі далі танк.

 І вось пыдышоў час атакі.Увесь батальён ланцугом пайшоў на вёску.Але кулямётны агонь з дзотаў прымусіў нас залегчы.Мы пачалі прабірацца да дзотаў перабежкамі.Але на дапамогу прыйшоў танк.Танк не вельмі баяўся кулямётнага агню і свабодна выйшаў на ўдалую пазіцыю,з якой у тры выстралы з сваёй пушкі пакрыў адзін дзот.Другі прадаўжаў агрызацца.Для таго,каб прымусіць замаўчаць і другі дзот,уперад папаўзлі чатыры байцы з гранатамі.Мы ўсе ляжалі і жадалі ім дайсці да дзота.З дзота іх заўважылі і ўвесь час абстрэльвалі.Ужо на зямлі засталіся ляжаць нерухома два байцы.Два настойліва,метр за метрам,прадаўжалі паўзці наперад.Але вось і трэці застыў на сырой зямлі.Адзін жа прадаўжаў паўзці.О,з якой надзеяй мы глядзелі ў той час на гэтага байца!І ён апраўдаў нашы надзеі.Дабраўшыся да пэўнай адлегласці ён адну за другой кінуў у дзот дзве гранаты.Дзот змоўк.Мы ўсе падняліся і пайшлі ў атаку.А праз якія паўгадзіны вёска была ўзята”. Дадатак 1.

Васіль Іванавіч з суровай салдацкай праўдай успамінае пра баявое заданне. Ён не засяроджвае ўвагу на асабістых пачуццях.Галоўнае - любой цаной выканаць заданне. Салдаты, якія паўзлі да дзота – толькі сродак выканання задання. Але , мне здаецца, тыя тры байца, якія загінулі засталіся стрэмкай  у сэрцы ветэрана. Ён памятае, што менавіта яны загінулі і засталіся ляжаць на сырой зямлі. Наракаць на старога ратніка ў адсутнасці спачування, жалю немагчыма.

Кобель Павел Андрэевіч, калгаснік калгаса "Рассвет". Ён таксама на вайне з1941 года.

“18 ліпеня 1942 года наш полк трымаў абарону каля вёскі Ражкі,што 250 км ад Сталінграда.Фашысты вераломна рваліся да Сталінграда.Баі былі цяжкімі.Але ж былі і хвіліны адпачынку.

А вось гэты дзень ніколі не забуду.Нашу роту накіравалі дапамагчы мясцоваму калгасу ў касьбе.Мы,вясковыя хлопцы,з радасцю ўзяліся за прывычную сялянскую працу.Работа захапіла ўсіх,здавалася,усе забылі ў гэты час,што ідзе вайна.Пах кветак,траў кранаў душу,адгукваўся ў сэрцы.Напэўна,кожны яшчэ раз адчуў,якой дарагой для кожнага з'яўляецца Радзіма.Не адчувалася стомы,хоць праца была нялёгкай.Але зноў трывога...Суровеюць твары хлопцаў,зноў збіраючыся ў бой.Абарону мы трымалі да 4 снежня.Прывычнымі сталі баі,толькі вось смерці таварышаў не маглі ўвайсці ў прывычку.Да гэтага часу памятаю іх твары.”

Павел Андрэевіч успамінае не жорсткія, бясконцыя, бязлітастныя баі пад Сталінградам. Ён гаворыць толькі пра адзін дзень, які стаў выключэннем з правілаў. Больш прыемна яму расказаць пра тое, як хочацца чалавеку на вайне  простай сялянскай працы, простых пахаў палявых кветак. У час працы, якая стала радасцю, салдаты думалі  пра Радзіму. Балюча яму гаварыць пра смерць таварышаў. Ён і праз многа гадоў не можа без болю пра гэта ўспамінаць. Ён не гаворыць пра подзвігі, пра  гераізм. Ён гаворыць аб загінуўшых, як аб родных: гора засталося з ім назаўжды.

Хоцька Іван Захаравіч, манцёр ДУ.

“Зіма ўручыла сваю "візітную картачку"- у небе закружылі першыя сняжынкі. Група партызан,якую мне даверылі ўзначаліць,павінна была выканаць адказнае заданне.

 Набліжалася 25-ая гадавіна Вялікага Кастрычніка. Гітлераўцы ўзмацнялі карныя аперацыі супраць мірных жыхароў,палілі вёскі,забівалі бездапаможных старых,жанчын ,дзяцей.Задуманае намі павінна было ўмацаваць у людзей веру ў нашу перамогу,данесці да іх заклік Камуністычнай партыі яшчэ шырэй разгортваць усенародную барацьбу супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў,прыцягнуць у рады партызан новыя сілы.

 З Міхалінскага лесу выехалі на конях.Наш шлях ляжаў з поўначы на поўдзень Брэсцкай вобласці.У ноч на 5 лістапада 1942 года падышлі да вёскі Калена,што на самай граніцы з Украінай.Яшчэ на лясной базе мы вырашылі,што спынімся ў Рэпетовіча.Так і зрабілі.Рэпетовіч напісаў нам патрыятычныя лозунгі,і той жа ноччу група зноў рушыла ў дарогу.Тры чырвоныя палотнішчы з заклікамі несла ў сваёй сумцы Ганна Рудзько.

 Цёмнай лініяй перакрэсліла заснежаны лес вузкакалейка.Па гэтай дарозе акупанты вывозілі нарабаванае дабро.Мы тут і наладзілі засаду.Прасядзелі больш сутак,поезда ўсё няма і няма.А тут яшчэ паваліў густы снег.Вогнішча не распаліш,здалёку заўважаць.

 Калі,нарэшце,здалёку паказаўся састаў,малодшы лейтэнант Быссонаўскі выйшаў на насып і пайшоў сігналіць чырвоным сцяжком.Паравоз збавіў ход.Поезд спыніўся якраз побач з партызанамі,што заляглі паабапал дарогі.З вагонаў высыпалі нямецкія салдаты.Іх сустрэў агонь партызан.Многія з іх засталіся ляжаць на снягу,а астатнія паднялі рукі. Мы хуценька прымацавалі да вагонаў чырвоныя палотнішчы з лозунгамі.Над паравозам узнялі чырвоны сцяг.

 Так пачаліся нашыя кіламетры па тылах ворага.Рэйд працягваўся некалькі гадзін.На паўстанках партызаны спыніліся і раздавалі сялянам мяшкі з зернем.Галодныя,змучаныя людзі абдымалі і цалавалі партызан.

 Гэтак мы праехалі сорак кіламетраў.Ля ракі Піна мы падпалілі састаў.На сваю лясную базу вярнуліся без страт”.

Хоцька Іван Захаравіч цікава, з захапленнем, падрабязна апісвае баявую аперацыю савецкіх партызан. Яму не шкада ворага. Савецкіх людзей ён апісвае са спачуваннем  “галодныя, змучаныя людзі”. Пачуццё радасці засталося ў былога партызана ад таго, што ўсе таварышызвярнуліся жывымі.

Гурыновіч Філіп Рыгоравіч, жахар вёскі Гарадзішча,  апавядае:

“Было гэта ў 1943 годзе.Партызанам было дадзена заданне знішчыць нямецкі дзот,які знаходзіўся ў нашай вёсцы.Тут жа праходзіла шасэйная дарога Слуцк-Мінск.Па ёй днём і ноччу рухаліся нямецкія машыны са зброяй і салдатамі.Гэта месца вельмі добра ахоўвалася немцамі."Як знішчыць нямецкі дзот?"- паўставала пытанне ў партызан.Доўга думаць не прыйшлося.Усё было вырашана.

 Стаяла марозная раніца.Было ціха,толькі дзе-нідзе зарыпіць журавель,ці застукае вёдрамі жанчына.

Нечакана за вёскай пачуліся гукі музыкі.Яны прыбліжаліся ўсё бліжэй і бліжэй.Людзі не маглі зразумець,што ўсё гэта значыць.А падводы ўжо пад'язжалі да маста.Паглядзеўшы збоку,відаць звычайнае вяселле.На першым возе нявеста з жаніхом сядзіць,а на астальных-госці. На мосце іх затрымаў нямецкі патруль.Але што гэта?Адзін з гасцей падскочыў ззаду да нямецкага салдата і прыкончыў яго.Усё гэта рабілася ціха,з вялікай асцярожнасцю.Ад ранейшага "вяселля" нічога і не засталося.З вазоў,з-пад саломы партызаны пачалі даставаць зброю.Неўзабаве ранішнюю цішыню парушылі партызанскія выстралы.

 П'яныя,ашалелыя немцы не паспелі апамятацца,як былі знішчаны.Гэты ўчастак шасейнай дарогі быў захвачан партызанамі.

 У той дзень немцам не ўдалося пераправіць на фронт падмацавання. Гэты бой застаўся ў людской памяці”. Дадатак 2.

Ветэран Філіп Рыгоравіч вядзе апавяданне пра няпростую партызанскую аперацыю, якая закончылася вельмі паспяхова. Ён ганарыцца  кемлівымі, смелымі героямі, якія змаглі  забяспечыць часовы поспех савецкага боку. Дапамагло выканаць заданне выкарыстанне народна-побытовай абраднасці.У адносінах да ворага гэты рэспандэнт выказваецца ў адпаведнасці са стэрыатыпамі савецкага часу.

Волатаў Іван, калгаснік калгаса імя Дзяржынскага, вызваляў Слуцк.

“Было гэта летам.Мы падышлі да Слуцка.А тут засеў моцна ўмацаваны гарнізон немцаў.Фашысты спадзяваліся сустрэць нас нечакана і таму сцягвалі сілы.А наша разведка ўжо далажыла замысел ворага.Нашай брыгадзе было загадана ўварвацца ў горад першымі і знішчыць артылерыю.І вось раніцай,калі сонца толькі пачало ўзыходзіць,мы пачалі наступленне.У пярэднім танку,які ўварваўся на вуліцы Слуцка быў капітан,я і яшчэ два чалавекі.Мы вырваліся на галоўную вуліцу і адкрылі агонь.Выстралі ў будынак камендатуры,адкуль пачалі выпрыгваць немцы.Было відаць,што яны нас не чакалі.

У цэнтры горада разгарэўся жорсткі бой.Сілы былі няроўныя,і вораг пачаў адступаць,але дарам яны не хацелі пакідаць горад.Запалілі дамы.Яны стралялі ў людзей,якія выбягалі насустрач нам.Было многа забітых і параненых.А вораг не здаваўся.Некалькі нашых танкаў загарэлася.Асабліва дакучыла гармата,якая страляла з-за дота.Гэтая гармата і падбіла наш танк. Мяне цяжка кантузіла,капітана параніла, а дваіх забіла.Я ўжо не помню,як мы выбраліся з танка,і як апынуліся ў шпіталі далёка ад Слуцка.Так і не давялося мне пабыць дома.Праз два месяцы я выпісаўся са шпіталя і зноў папрасіўся на фронт.За ўзяцце Слуцка мяне ўзнагародзілі медалямі "За адвагу". Дадатак 3.

Салдат дэталёва апісвае бой за родны горад. Ён не звяртае ўвагі  на эмоцыі, пачуцці. Але як шчымліва баец шкадуе, што не пабыў дома. Адчуваецца яго любоў да сям’і, блізкіх. Пачуцце  такое моцнае, што менавіта пра яго ўзгадвае  Іван праз гады. Туга па дому раўназназна гераізму боя. Нават пра кантузію і лячэнне ў шпіталі,  чалавек не гаворыць падрабязна . А вось пра тое, што не трапіў дадому, помніцца.

 Гурыновіч Фёдар Фёдаравіч, шафёр калгаса імя Дзяржынскага.

“Было гэта ў 1944 годзе.Вораг адступіў,але яшчэ вёў упартыя баі.Служыў я тады ў танкавых войсках.З наступленнем мы ўсё больш падыходзілі да родных мясцін.І так хацелася хутчэй убачыць сваіх родных,што,здаецца,каб мог,дык усіх бы гітлераўцаў перабіў і ўсе засады прайшоў бы, толькі б пабыць хоць адну хвіліну дома”.

Іван Іванавіч спыніў свой расказ,успамінаючы мінуўшае. Крыху перадыхнуў і працягваў: “Група разведчыкаў пад камандаваннем Івана Антонавіча атрымала новае цяжкае заданне. Іх на парашутах закінулі ў тыл ворага.Многа дзён разведчыкі блукалі па варожых лясах. Яны лічылі, колькі ў немцаў танкаў,самалётаў,пушак.  Разведчыкі  шукалі нямецкія аэрадромы , а затым па радыё наводзілі на іх савецкія самалёты.І вось заданне выканана.Па лесе яны вярталіся ў сваю часць. Раптам адну з лясных дарог,па якой яны ішлі,загарадзілі нямецкая самаходка і вялікая група немцаў. Пачаўся вельмі цяжкі бой.Разведчыкі ўступілі ў рукапашную і нанеслі немцам цяжкія страты. Але разведчыкаў пачалі акружаць.Засталіся толькі вузкія "вароты"  праз поле,каб адысці ў лес .Але да лесу было больш за кіламетр.Разведчыкі рашылі прарывацца з акружэння па гэтым полі.Калі яны выйшлі на адкрытае поле,гітлераўцы адкрылі  ўраганны агонь з аўтаматаў і кулямётаў.Разведчыкі адстрэльваліся.За некалькі метраў ад лесу Івана Антонавіча раніла асколкам снарада.Разведчыкі вынеслі свайго камандзіра на руках”. Дадатак 4.

І зноў ветэран  узгадвае тугу па Радзіме, па блізкіх. Ніякія перашкоды не палохаюць  Івана Іванавіча.   Яму здаецца, што нават кароткі час знаходжання дома зробіць шчаслівым. Працяг аповеду  - тыповы савецкі расказ пра мужнасць, гераізм, самаахвярнаць. Эпізод пра выратаванне камандзіра сведчыць, што байцы пасля страшнага бою не страцілі чалавечнасці, добрыні  і ратавалі чалавека.

Гэта было вясной 1944 года. Красуцкі Васіль Іванавіч вызваляў горад Брэст.

“Ноччу наш батальён адзін з першых уварваўся ў гаручы і закурэлы горад.Фашысты адступалі. На маю долю выпала слава быць з гэтым падраздзяленнем. Ніхто з нас не зважаў на мора агню і міны, якія ўзрываліся побач.Мы беглі пасярэдзіне вуліцы,светла асвечанай сплашнымі палосамі пажараў па абодва бакі маста.На нейкай шырокай вуліцы мы спыніліся.Тут было не так горача.Каля маіх ног нехта прылёг адпачынаць,я сеў каля яго,на маставой.Каля мяне размясціліся другія.У нашым батальёне было дваццаць тры чалавекі.

 Зноў пачалася артылерыйская стральба.Снарады рваліся каля вогненных языкоў,уздымаючы к небу мільёны іскраў. Перад намі была рэчка Заходні Буг.Чапляючыся за кустарнік ,я, як і другія, пабег уніз к вадзе.На беразе адразу стала шумна. Па вадзе пайшлі кругі хваль."Ну,вось мы і прыйшлі",-сказаў камбат.

Раніцу мы сустрэлі ў вызваленым горадзе.

Васіль Іванавіч у храналагічнай паслядоўнасці расказвае пра эпізод ночнай баявой аперацыі.Самыя цёплыя пачуцці ветэран адчувае ад асэнсавання прыналежнасці да славы свайго падраздзялення.

Дылейка Рыгор Дамянікавіч, калгаснік калгаса  “Рассвет".

“Чырвоная Армія падыходзіла да Германскай граніцы.Усе сілы, якія засталіся, нямецкае камандаванне кінула на абарону граніцы.Каля яе ў іх было ўмацаванне.У тры рады цягнуліся траншэі.Паміж траншэямі было провалачнае загараджэнне. Праз адзін кіламетр пасля іх ішоў танкавы роў. І гэта ўсё цягнулася на 25 кіламетраў. Нашы войскі рыхтаваліся да наступлення.На кожным метры стаялі пушкі, а кулямёты стаялі ўперадзе.

 Хутка пачаўся бой. Гук артылерыі заглушыў ўсё навокал.Ўсё змяшалася. Не было відаць ні зямлі,ні неба. Ноччу сапёры капалі сабе варонкі на 2 метры ў глыбіню. Наша задача была:разграміць нямецкую пяхоту. Мне патрэбна было страляць тады,калі наша пяхота пойдзе ў наступленне. І вось страляць тады,калі чарга. Я паспеў выстраліць толькі 25 патронаў з ленты,але ў гэты момант мяне засяклі і пачалі страляць. Я не паспеў апомніцца, як снарадам з рук выбіла кулямёт. І тут мяне раніла. Я не адчуў ніякай болі, толькі здалося,што нехта цяжкім малатком стукнуў па галаве. Я страціў прытомнасць. Да памяці я прыйшоў у зямлянцы камандзіра. Хутка прыехала павозка і мяне разам з усімі раненымі адправілі ў медсанбат”. Дадатак5.

Канечна ж воін расказвае пра бой так, як пісалі ў газетах таго часу. На яго свядомасць аказала ўплыў савецкая прапаганда. З салдацкай вытрыманасцю ветэран апавядае пра раненне.Ён не скардзіцца, не еньчыць, не шукае шкадавання. Ён толькі канстатуе факты.

Федаровіч Станіслаў Раманавіч, пенсіянер калгаса "Чырвоны Кастрычнік".

Многа гарадоў мы вызвалілі,толькі назвы іх я не помню.У Прусіі адбыўся такі выпадак.

 Я і трое разведчыкаў пайшлі данемцаў у тыл.Нам трэба было даведацца,колькі ў іх батарэй і дзе яны знаходзяцца. Пайшлі ноччу. Узялі аўтаматы і дзве катушкі дроту. Лінію абароны прайшлі добра. Ішлі разам,пакуль хапіла дроту.Затым я застаўся наладжваць сувязь,а разведчыкі пайшлі далей. Я падключыў апарат, паведаміў сваім,што ўсё ў парадку і стаў маскіравацца. Калі толькі пачало віднець,разведчык прынёс мне лісток паперы. Там былі запісаны квадраты на карце,колькасць нямецкіх батарэй. Ён загадаў перадаць гэты матэрыял,а сам пайшоў назад,да сяброў.

 Я даў званок.Ручка апарата круцілася лёгка. Значыць сувязі няма. Пайшоў шукаць разрыў на лініі. Іду,іду,а ўжо становіцца відно.Наканец знайшоў канец дроту,затым другі і стаў іх звязваць.

 Раптам з-за кустоў паказаліся двое немцаў.Яны ішлі проста ў мой бок,але пакуль яшчэ мяне не бачылі. Я схапіў аўтамат,прыцэліўся і даў чаргу. Немцы ўпалі. Я хацеў ісці да апарату,але падумаў,што ў немцаў могуць знайсціся якія-небудзь важныя дакументы. Вярнуўся, забраў усе паперы , якія ў іх былі, аўтаматы закінуў у кусты.Затым перадаў па тэлефону звесткі аб батарэях немцаў,а заадно і  расказаў пра сваю сустрэчу з немцамі. Камандзір загадаў мне схавацца дзе-небудзь, каб асколкі не зачапілі. Калі пяхота пайшла ў наступленне, мяне забралі байцы.

  За гэты ўчынак мяне ўзнагарадзілі медаллю "За адвагу". Дадатак6.

Станіслаў Раманавіч расказвае пра звычайны эпізод на фронце, як пра прыгоду. Рэспандэнт быццам гаворыць, што ў адносінах да ворага ў яго няма ніякіх добрых пачуццяў.

Дробыш Павел Дамянікавіч.

“Ішоў студзень 1945 года. 12 студзеня наша армія перайшла ў наступленне на велізарным фронце ад Балтыйскага мора да Карпат.Тут якраз праходзіў 1-ы Беларускі фронт.Каб захапіць плацдарм,трэба было фарсіраваць рэчку Одэр.Участак фарсіравання быў шырынёй 1 кіламетр і даўжынёй 18 кіламетраў.Мясцовасць была адкрытай і вельмі зручнаю для фашыстаў,каб сачыць за дзеяннямі нашай арміі.Да берага дабіраліся на танках.І тут пачалося самае галоўнае. На рызінавых лодках мы даплылі да сярэдзіны ракі. Навокал рваліся снарады,брызгі вады перашкаджалі глядзець уперад.Паблізу рвануў снарад,ды так,што ажно дух заняло.Вада на вялікую вышыню паднялася ўгару,а затым пачала апускацца,абліваючы з ног да галавы.Наступны снарад разарваўся так блізка,што пашкодзіў нашу лодку,і ўсё наша аддзяленне,у складзе 10 чалавек,апынулася ў вадзе. Гэта адбылося так імгненна,што ніхто з нас не паспеў апамятацца, як трэба было ратаваць раненага таварыша і ратавацца самім .Дабраліся мы да берага ўплаў,занялі абарону і пачалі чакаць астатні. Мы былі ў ліку першых,хто фарсіраваў раку. Пасля фарсіравання Одэра мы захапілі рад плацдармаў на яго заходнім беразе. У пачатку лютага была завершана грандыёзная Вісла-Одэрская аперацыя”. Дадатак7.

Павел Дамянікавіч распавядае пра цяжкую аперацыю, якая каштавала нямала чалавечых жыццяў. Салдат расказвае пра фарсіраванне ракі Одэр. Аб тым, як ірвалі снарады немцаў і іх лодку зачапіла. Пры гэтым яны ўсе апынуліся ў вадзе, але ж і пры такіх цяжкіх абставінах яны выратавалі не толькі сябе, але і раненага таварыша. Не пакінулі яго.

Гурыновіч Філіп Рыгоравіч апавядае:

“Ішоў 1945 год. Вярхоўным камандаваннем Савецкага Саюза правадзілася падрыхтоўка ўзяцця Берліна.У той час я служыў у дванаццатай мотастралковай брыгадзе.

У красавіку нашы войскі пайшлі ў наступленне на Берлін. І 24 красавіка мы ўступілі ў прадмесце Бярліна.Перад уваходам у Бярлін для таго,каб фарсіраваць раку Шпрэю было адабрана 26 чалавек,у тым ліку і я. Нам было дадзена чатырнаццаць танкаў. Калі мы падыйшлі да пераправы,то аказалася,што яна была ўзарвана,таму прыйшлося ісці ўздоўж ракі. Ішлі ноччу. Хаця быў ужо і красавік,але было халаднавата. Неба было ўсё ўсыпана  зоркамі. Кругом было ціха і прыгожа. Я ішоў і ўсё ніяк не мог налюбавацца прыгажосцю прыроды. Я не мог паверыць,што цяпер мяне і маіх таварышаў недзе падсцерагае люты вораг.27 красавіка мы ўварваліся на незнаёмую мне вуліцу,дзе ў метро захапілі стопяцьдзясят чалавек немцаў. З аднаго дома немцы прадаўжалі весці ўпарты абстрэл. Неўзабаве наш танк загарэўся. Тады мы кінуліся ў гэты дом. У доме завязаўся зацяжны бой. Аказалася так,што мы знаходзіліся на другім,а немцы на першым паверсе. Трымалі мы гэты дом трое сутак з 27 па 30 красавіка. Сілы нашы былі бадай што аднолькавыя, але выбіць немцаў з дому было нялёгка. Мабыць,чуючы сваю гібель,яны былі яшчэ больш ярыя і ўпартыя. На трэція суткі харчы і боепрыпасы канчаліся, тады мы скіравалі супраць ворага ўсе свае намаганні, сілы і атрымалі, можна сказаць, перамогу”.

Гардзейчык Барыс Андрэевіч, калгаснік калгаса імя Дзяржынскага:

 “Немцы любой цаной хацелі затрымаць наступленне Чырвонай Арміі на подступах да Бярліна. Немцы сцягнулі свае войскі з усіх фронтаў.У немцаў было тысячы гармат, мінамётаў, танкаў, бронетранспарцёраў і самалётаў. Паміж ракой Одэр і Бярлінам гітлераўцы пабудавалі магутныя абарончыя рубяжы. На сотні кіламетраў цягнуліся сотні дзотаў. Бярлін быў ператворан у крэпасць. Савецкае камандаванне хацела нанесці магутны ўдар і прарваць абарону фашыстаў. На Бярлін наступалі войскі 1-га Беларускага фронту,1-га Украінскага і 2-га Беларускага.Савецкія войскі мелі грозную сілу. Каля трох мільёнаў салдат,тысячы гармат і мінамётаў,тысячы танкаў і самалётаў.У 5 гадзін раніцы 3 мая савецкая артылерыя нанесла магутны удар па гітлераўцам. Пасля ў бой пайшла савецкая авіяцыя.Тысячы бомб скінулі самалёты на ворага.У небе з'явіліся  ракеты.Па гэтаму сігналу савецкія танкі і пяхота рынуліся ў атаку.Завязаліся жорсткія баі.І немцы не змаглі ўтрымаць націск савецкіх войск.Яны пакінулі свае рубяжы.Многа немцаў было забіта,разбіта была ўся іх тэхніка.Немцы адступілі.Савецкія войскі ўварваліся ў Бярлін.Пачаўся гераічны штурм.Праз некалькі дзён савецкія войскі,якія наступалі з поўначы і поўдня злучыліся.Немцы былі разбіты.Бярлін быў узяты. Хутка над рэйхстагам узняўся Сцяг Перамогі”.

Дадаткі

Дадатак 1.Красуцк Васіль Іванавіч,н. у 1926,радавы,стралок,на фронце з кастрычніка 1944 па студзень 1945 г. .

 

 

Дадатак2. Гурыновіч Піліп Рыгоравіч,н. у 1915,радавы,стралок,на фронце з верасня 1944 па май 1945,узнагароджаны мадаллямі “За адвагу”,”За вызваленне Варшавы”,”За ўзяцце Берліна”,”За перамогу над Германіяй” .

 

 

 

Дадатак 3. Плошча Леніна была месцам жорсткіх баёў. Гэты танк Т-34 быў подбіты немцамі, устаноўленына Замкавай гары.Ліпень 1944 года

 

 

 

  

Дадатак4. Гурыновіч Фёдар Фёдаравіч,н. у 1925 ,сяржант,разведчык,на фронце з ліпеня 1944 па май 1945, узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Славы  III ступені,медалямі “За вызваленне Прагі”,”За перамогу над Германіей” .

 

Дадатак5. Дылейка Рыгор Дамянікавіч

 


Дадатак6.Федаровіч Станіслаў Раманавіч,н. у 1908,радавы стралок,на фронце з ліпеня 1944 па май 1945,узнагароджаны медалём "За перамогу над Германіей".

 

Дадатак7.  Дробыш Павел Дамянікавіч

Дадатак8. Гардзейчык Барыс Андрэевіч,н. у 1925,мал. сяржант,стралок,на фронце са жніўня 1944 па май 1945, узнагароджаны ордэнам Славы ІІІ ступені,медалём "За перамогу над Германіей"

 

 

 

 Записала и проанализировала Соловей Дарья, выпускница школы 2014 г.

 

Сёстры

 

Вскоре  после вражеского нашествия население БССР  стало на путь борьбы с фашизмом. Жестокость оккупационного режима только усиливала ненависть к оккупантам, делало сопротивление особенно упорным и ненавистным. Под руководством коммунистической партии создавались и развертывали свои действия партизанские отряды, организовывалась и усиливалась подпольная борьба. Против захватчиков восстало мирное население республики. Мирные жители оказывали помощь партизанам и подпольщикам. Это были так называемые скрытые партизанские  резервы. По сути, весь белорусский народ был резервом партизанского фронта.  Мои героини как раз те люди, которые боролись, как могли.

Когда говорят о всенародной борьбе с фашизмом, то представляются грозные мужчины и женщины с суровыми лицами, строгие и непоколебимые. Моё личное знакомство опровергло эти стереотипы. Оказывается, что среди нас живут  старенькие незаметные бабушки, глядя на которых и в голову не придут мысли, что они когда-то совершали героические поступки. Они ничем не выделяются  среди их ровесниц: ни одеждой, ни манерой поведения. Мне посчастливилось общаться с такими женщинами. Это две сестры: у них одна мать, но в силу жизненных обстоятельств –разные  отцы. Мой рассказ о них.

  1. Старшая сестра

Анастасия Яковлевна Уласевич – женщина-легенда. Приложение 1. Она родилась на Слуцкой земле, в деревне Прощицы, в 1920 году. Родители – обыкновенные землепашцы. Отец – Яков Павлович – окончил Лучниковскую школу, работал секретарём  Весейской волости, был раскулачен, погиб. Мать – Ульяна Филипповна – работала в колхозе животноводом.

Вместе с отчимом некоторое время жили на Урале. Затем вернулись на Родину, переселились в деревню Гороховка в «кулацкий» дом.

Учиться тогда начинали только в ноябре, когда заканчивались полевые работы. В школу Анастасия ходила одна, через лес. По дороге, чтобы не было страшно, пела. Обувь – лапти – приходилось ремонтировать чуть ли не каждый день. Очень часто в лесу останавливался цыганский табор, нередко цыгане приглашали девочку поесть.

Окончив 7-летнюю Весейскую неполную среднюю школу, Анастасия поступила учиться в Слуцкий педтехникум. Трудным предметом для неё была математика. И поэтому преподаватель вызывал каждый день к доске. Но рядом находился друг – Алексей Новик, который  помогал решать задачи.

Когда началась Великая Отечественная война, студенты техникума ещё сдавали экзамены. В один из дней Анастасии пришлось встретиться с фашистскими оккупантами. В Слуцке она решила навестить своих родных. Шла по городу, оказалась возле здания бывшего кинотеатра «Центральный». Подъехала колонна машин. Вышел немец, высокий, стройный, начал  играть на  губной гармошке. Он не заметил Анастасию, девушка тихонько повернула на другую улицу.

Выпускников педагогического техникума сразу же посылали на работу, даже не выдав дипломов. Анастасия Яковлевна попала в деревню  Михейки, где размещалась начальная школа. Год проработала там. Дети писали между строчек газет. Учитель получал паёк из магазина,  колхоз давал молоко, овощи – выращивали.

В деревне Михейки  будущий муж Анастасии Яковлевны организовал подпольную группу. Его звали Гук Василий Ефимович. В книге «Память» о нем написано: «Нарадзіўся у 1912 г, яфрэйтар, партызан з лютага 1943  па ліпень 1944 , узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі, медалём  “За баявыя заслугі”. [6,с.68] До войны он работал в  НКВД  старшим уполномоченным. Попал в окружение.  Некоторое время Василий находился в партизанах на Любанщине, затем вернулся на Слутчину, стал сражаться в подполье. Он и привлёк молоденькую учительницу  к участию в борьбе с фашистами. Анастасия Яковлевна была связной в партизанских группах: носила записки о нахождении немцев председателю колхоза в  Прощицах  Ивану Старинчику.

Гук Василий Ефимович одно время был начальником особого отдела отряда имени Островского. На территории района тогда действовали две партизанские бригады: имени Фрунзе и имени Суворова. Анастасия Яковлевна из Слуцка доставляла партизанам патроны, взрывчатку. Девушке в этом помогала сестра Мария. Партизанский отряд  имел связь и с немецкой разведкой. Однажды в дом Анастасии Яковлевны приехали гестаповцы, но о том, что произошло, женщина так и не смогла рассказать…
После освобождения Беларуси Анастасия Яковлевна работала в Прощицкой школе, затем в школе в Михейках, стала её директором. Муж – Василий Ефимович – работал начальником стройтреста по обновлению Минска (до войны он окончил строительный институт). Затем вернулся в  Слуцк, работал главным бухгалтером райфинотдела.

Анастасия Яковлевна проработала учителем младших классов с 1944 года по 1972-ой. Вышла на пенсию, но ещё два года трудилась.

В книге «Память. Слуцкий район» мы читаем: «Уласевіч Анастасія Якаўлеўна, н. у 1920, радавая, партызанка з красавіка 1943 па чэрвень 1944, узнагароджана  медалямі «Партызану Айчыннай вайны», «За перамогу над Германіяй».[6,с.75] В Бокшицком сельском совете в её учётной военной карточке упоминается, что с апреля 1943 года по июнь 1944 года находилась в составе партизанского отряда имени Островского, связная. Приложение 2.

Поистине это легендарная женщина, пережившая войну, испытавшая материнское горе –  погиб её сын – моряк. Но вместе с тем она не потеряла веру в добро, в людей. Совсем недавно Анастасия Яковлевна ушла от нас в другой мир, но мы будем помнить её мужество, героизм и смелость.

  1. Младшая сестра или детство опалённое войной

Уже много лет прошло со дня окончания войны. Осталось очень мало людей, вовлечённых в эти события. Недавно я узнала, что один из таких свидетелей войны живёт в одной деревне с моей бабушкой. Я решила побеседовать с ней. Это очень смелый и мужественный человек, но, к сожалению, её заслуги не были вознаграждены.

Мне очень хочется рассказать о ней. Зовут её Мария Антоновна Соловей. Приложение 3.Это о Марии  упоминала в своём рассказе  Анастасия Яковлевна Уласевич.

 Мария Антоновна родилась в 1928 году на Урале, в крестьянской семье. В 1931 её семья переехала в деревню Гороховка  Слуцкого района.  Образование составляет три класса сельской школы.  В первый класс ходила в Прощицкую школу, потом пошла в  Городищенскую  школу, где закончила три класса. Продолжить образование ей помешала война.

Её  память сберегла не все события в хронологической  последовательности, но самые яркие эпизоды запомнились.

В войну было очень тяжело жить: не хватало продуктов питания, одежды.  Её сестра Уласевич Анастасия Яковлевна была партизанской связной. Мария Антоновна, хоть и была ещё подростком в войну, помогала своей сестре, как только могла.  Выполняла  различные задания, поручения, постоянно рискуя своей жизнью. Приходилось   оказывать помощь, доставляя оружие, передавать партизанам листовки. Однажды, когда несла листовки в лес, наткнулась на немца. Сумела убежать. Сама запрягала коня, и на возу возила партизанам в лес винтовки и другое оружие. Помнит Мария Антоновна  случай, когда у пьяного немца, который заснул, стащила винтовку.

Туда, где старшая сестра Анастасия сама не могла пройти безопасно, она посылала  Марию.  В один из дней жизнь Марии висела буквально на волоске. Девочке  на тот момент было тринадцать лет. В этот день ей нужно было доставить в соседнюю деревню семь самодельных гранат и листовки. Она несла их в корзине. Марии  было очень страшно проходить мимо немцев, ведь они могли её запросто расстрелять, если бы заметили  у неё гранаты. На мосту около деревни  Михейки  её остановили несколько немцев. Настроение у них было хорошее. Они играли на губной гармошке. Девочка по-немецки поздоровалась. Немец постучал ей пол голове, посмотрел на корзину и отпустил. Переборов  страх, она всё же доставила содержимое корзины учителю в Михейковскую  школу.  Стала темнеть. Девочка осталась ночевать в школе. Ночью немцы оцепили школу. Они пели, разговаривали, стучали. Но, на этот раз всё окончилось благополучно. Мария через кладбище в Михейках, деревни Заполье, Городище вернулась домой .

Вспоминала Соловей М.А.о том, как  молодёжь забирали в Германию. Она пряталась. Поэтому и спаслась. 

Был случай, когда за Марией гнались итальянцы и кричали : «Партизанка».  Бабушка Марии  объяснила им, что девочка не партизанка.

Марии Антоновна  вспоминала, что в войну и после войны был и холод, и голод.

Многое  она увидела за годы войны: наступление и отступление фашистов, оккупацию. Рядом с деревней  Гороховка  был лес, в котором бывали партизаны.  Немцы часто наведывались сюда, подвергали деревню воздушным атакам.  Девочка однажды  пошла  доить корову, но налетели вражеские самолёты. Они кружились очень низко. Строчили из пулемётов. Наши были на конях. Маскировались с помощью деревьев. Советский партизан приказал Марии  лечь за кочкой. Так и  спаслась от гибели.  Это было особенно страшно. Приложение 4.

 Наступление  советских войск запомнилось ярко. Одни шли в атаку, другие ложились. И так без конца. Немцы во время отступления забрали у Марии жеребёнка. Часть фашистов притаились во ржи. Просили у Марии  поесть. Но она сумела от них спрятаться. Затем партизаны забрали немцев с  собой.

Советские воины тоже были голодные, все засыпаны песком и грязью. Жители отдавали им последнюю еду.

В годы войны Мария Антоновна  жила в постоянном страхе и ужасе.  Но  несмотря, ни на что, она  внесла свой вклад в историю, приближала, как могла, долгожданный День победы.

Мария Антоновна не знает, почему её не включили в список участников войны.

Мы- современная молодёжь Беларуси даже не можем себе представить, как  жить во время войны. Прочитав немало литературы, посмотрев фильмы, я поняла, что запомнилось этим детям и подросткам. Разрушенные дома и звуки выстрелов — таким запомнилось это время  тем, кто рос на оккупированной фашистами территории. А тем, кто жил в тылу, запомнились воздушная тревога, письма и «похоронки» с фронта. Многие дети тогда потеряли на войне своих пап, а ,иногда  даже мам, других близких людей.

Сейчас дети войны уже стали очень пожилыми людьми. Их нужно уважать, ведь война отобрала у них детство. На их долю  пришлось вынести такое, что мы себе не можем и представить. У детей войны можно узнать много полезного о том, как преодолевать трудности и радоваться малому. Таким примером для меня стала моя собеседница Соловей Мария Антоновна.

Уже прошло почти 70 лет с того страшного для нашей страны времени. Ветераны войны уходят из жизни,  их остается все меньше и меньше. Для нас, современной молодёжи те далёкие дни, в которые жили прадеды и прапрадеды, кажутся далёкими, сказочными.

 Каждое поколение должно оставлять после себя опыт, который должны использовать наши потомки. Опыт и жизнь старших поколений должна нам помогать в нашей настоящей жизни. Жаль только, что в наше быстротекущее время мы зачастую не замечаем и не помним людей, которые своей жизнью и своими поступками обеспечили нам свободу и нашу мирную жизнь. Своим рассказом я хотела бы восстановить справедливость: пусть мои ровесники  знают об Анастасии Яковлевне Уласевич и её младшей сестре Марии Антоновне Соловей. Это  пример бескорыстного выполнения гражданского долга, патриотизма. Я горжусь, что я узнала об этих людях.

 

Анастасия Яковлевна Уласевич

 

 

  

Свидетельство  участника  Великой Отечественной войны  Анастасии Яковлевны Уласевич

 

 

Мария Антоновна Соловей

 

 

Брановицкая Василина, выпускница школы 2014 г.

 

 

 

 

 

  

Посещение музея боевой славы 29-й танковой дивизии 16 февраля 2014 г.

  

 

  

Подготовка к встрече с ветеранами 08 мая 2014 г.

 

 

    

 

  

Посещение могилы Героя Советского Союза Марата Казея в д. Станьково Дзержинского района 26.10.2013 г.