Лёс вёскі Прошчыцы

Дзяржаўная ўстанова адукацыі

“Бокшыцкая сярэдняя агульнаадукацыйная школа”

Слуцкі раён

 

 

 

 

Лёс вёскі Прошчыцы ў гісторыі Беларусі:

агульнае і адметнае

 

 

 

                                                Выканалі

                                                                               Кацярына  Міхайлаўна Гук

  вучаніца 11 класа,

                                                                              Алеся Сяргееўна Салавей,

 Юлія Уладзіміраўна Кіслячэнка 

вучаніцы 10 класа.

Кіраўнік работы настаўніца гісторыі

Наталля Пятроўна Бартошык.

Секцыя «Гісторыя і грамадазнаўства»

 

 

 

2011 г.

Змест 

Уводзіны

 

3

Раздзел I

Вытокі

4

Раздзел II

Наша вёска ў першыя гады савецкай  улады

6

Раздзел III

У гады Вялікай Айчынай вайны

9

3.1.

Акупацыйны час

9

3.2.

Яны змагаліся за нашу Радзіму

10

Раздзел IV.

Пасляваеннае аднаўленне

12

Раздзел V.

Школа

14

Раздзел VI.

Традыцыі

16

Раздзел VII.

Тапаніміка

18

Раздзел VIII.

Сённяшні дзень

20

Заключэнне

 

22

Спіс               літаратуры

 

25

Дадаткі

 

26

 

Уводзіны

 

     Кожны населенны пункт, як і кожны чалавек, мае агульнае і адметнае у сваім лёсе. Мы паспрабуем прасачыць, як падзеі, характэрныя для ўсёй Беларусі  адбіліся на гісторыі Прошчыц, і што было асаблівае у нашай вёсцы. Гісторыя нашай малай Радзімы, вёскі Прошчыцы зацікавіла нас, калі мы пазнаёміліся з артыкуламі былога настаўніка Прошчыцкай школы В. Міхасёнка, дзе ўпамінаюцца нашы продкі. Салавей Леанід Дзмітрыявіч – дзед Алесі Салавей, Кіслячэнка Марыя Іванаўна – бабуля Юліі Кіслячэнкі, Гук Павел Ціханавіч – дзед Кацярыны Гук. Нам вельмі захацелася даведацца чым яны жылі, як працавалі, як выхоўвалі дзяцей. Паступова нарадзілася ідэя напісаць кнігу по гісторыі вёскі. Тым больш, што гэта вёска не вельмі перспектыўная, таму што мы ведаем, калі закрываецца школа, вёска памірае. Няхай наша праца паспрыяе доўгаму жыццю вёскі. Пакуль жыве памяць – жыве і вёска.

    Мы паспрабавалі вырашыць наступныя задачы:

  1. Вызначыць характэрныя для ўсёй гісторыі Беларусі падзеі праз жыцці асобнай вёскі.
  2. Знайсці непаўторнае ў гісторыі вёскі.
  3. Расказаць пра лёс выдатных вяскоўцаў.

Аб’ектамі нашага даследвання сталі: гаспадарка вёскі ў розныя перыяды, адукацыя вясковых дзяцей, установы культуры і медыцыны, роля асоб у жыцці вёскі і краіны, прадметам – гісторыя вёскі.

Галоўнымі крыніцамі этнаграфічных даследванняў у час работы па дадзенай тэме з’яўляліся дадзеныя, атрыманыя на падставе агульнанавуковых і спецыяльных метадаў пазнання.

Да агульнанавуковых метадаў можна аднесці: гістарычныя:

А) вывучэнне пісьмовых крыніц: энцыклапедый, падручнікаў.

Да спецыяльных метадаў можна аднесці: этнаграфічныя даследаванні:

а) вусны(апытванне (інтэрв’ю),

б) фіксацыя матэрыялаў,

в) выяўленча-натуральныя (фотаздымкі),

 г) праца ў архіве з дакументамі, д) работа з перыядычным друкам.

 

І. Вытокі. 

Прошчыцы… Адкуль  жа  такая  прыгожая  назва  ў  вёскі  на  беразе  Случы. Словамі  “прошча”, “прошчыцы” даўней і  называлі  ўзгоркі, крыніцы, камяні, з  якімі  звязана  нейкая  неверагодная  падзея. Такія  месцы  лічыліся  святымі, цудадзейнымі, якія  пазбаўлялі  ад  хвароб, часцей  за  ўсё  зрокавых. Ля  такіх  месц  ставілі  крыжы, будавалі  капліцы, нават, узводзілі  цэрквы. Часта  “прошчай” лічылі  некаторыя  камяні  з  незразумелымі  надпісамі, з  паглыбленнямі, якія  нагадвалі  форму  ступні. Лічылася, што  гэта  след  Маці  Боскай. Старажылы  Прошчыц   памятаюць  яшчэ  капліцу, што  стаяла  ў  пачатку  вёскі, на  раздароджжы, ля  могілак. Там  і  цяпер  стаіць  крыж, заўсёды  абвязаны  свежымі  ручнікамі.                             

У  параўнанні  з  іншымі  населенымі  пунктамі  вёска  Прошчыцы  маладзейшая. Як  населены  пункт, яна  ўзнікла  ў  канцы  18 - пачатку  19  стагоддзя. Спачатку  сяла  як  бы  не  існавала. Маленькія  хаткі  з  саламянымі  стрэхамі  былі  параскіданы  па  ўсім  палетку—хутары. А  непадалёку  ад  хутара  знаходзіўся  панскі  двор. Каб  выгадней  было  загадваць  на  работу, пан  прымусіў  сялян  параскідаць  свае  хаты  і  знесці  іх  у  адно  месца. Калі  хаты  знеслі, то  іх  было  33. Згусціліся  яны  на  больш-менш  узвышаным  месцы, што  падступала  да  левага  берага  Случы. Рака  ў  той  час  была  іншай: паўнаводнай, багатай  на  рыбу, птушку. Вакол  сялянскіх  хат  быў  лес, праз  які  вяла  дарога  праз  два  масты. Гэтыя  масты  ёсць  і  зараз. З  цягам  часу  лясы  пачалі  высякаць. І  цяпер  няма  ніякага  знаку, што  вёску  акружаў  лес. Толькі  недалёка  ад  Прошчыц  застаўся  невялікі  лясок, дзе  вясною  і  зараз  спускаюць  дзеці  бярозавы  сок, а  ўлетку  збіраюць  ягады  і  грыбы.  З  інвентарнай  кнігі  маёнтка  Прошчыцы  Слуцкага  павета  Мінскай  губерні  за  1845  год  можна  даведацца, што  ў  гэты  час  маёнтак  складаўся  з  двух  фальваркаў – Вялікіх  і  Малых  Прошчыц. Пазней  яны  былі  злучаны  ў  адзін. Да  маёнтка  адносіліся  Кухты, Гарадзішча, Заслучча  (цяпер  не  існуе). Належаў  ён  графу  Вітгенштэйну  Льву  Пятровічу. У  маёнтку  было  3,356  дзесяцін  зямлі (дзесяціна – 1,09 га), з  якіх  2,165 – лес. У  82  дварах  пражывала  623  селяніна, з  якіх  287 – мужчыны.                                                                                                                                

Над  Случчу  ганарова  ўзвышаўся  палац. У  сялян—курныя  хаты  пад  саламянымі  стрэхамі. Панскі  палац  быў  пабудаваны  ў  1810  годзе. Мелі  месца  і  іншыя  гаспадарчыя  пабудовы: вадзяны  млын, бровар (вінакурня), пякарня, канюшня, хлявы  для  жывёлы  і  інвентару, такі  для  збожжа. Сяляне  за  карыстанне  зямлёю  плацілі  аброк  і  адбывалі  паншчыну.  Дадатак 1.

У  цяжкіх  умовах  даводзілася  жыць  сялянам. Яны, нават, не  мелі  сродкаў, каб  паднавіць  свае  пахілыя  хаціны.  Некаторыя  хаты  былі  падпёрты  з  усіх  бакоў  каламі, у  некаторых  зусім  абваліліся  стрэхі. (Дадатак 20-фота1).

Важнай  падзеяй  для  вёскі  было  адкрыццё  ў  ёй  у  1885  годзе  школы  граматы. Яна  адносілася  да  прыходу  Слуцкай  Васкрасенскай  царквы. Выкладчыкамі  ўбылі  свяшчэннікі, настаўнікі  з  пачатковай  адукацыяй. Выкладаліся  Закон  Божы, царкоўныя  спевы, чытанне  па-руску  і  царкоўнаславянску, пісьмо, пачатковая  арыфметыка. З-за  адсутнасці  памяшкання  заняткі  праходзілі  па  чарзе  ў  чыёй-небудзь  хаце. Навучанне  праводзілася  5-6  месяцаў  у  тую  пору  года, калі  ў  полі  не  вяліся  работы. Займаліся  ў  школе  12-15  вучняў, у  асноўным  хлопчыкі. Дадатак 2.

Мала  што  вядома  і  аб  курганах  ля  вёскі, дзе, часам, жыхары, капаючы  поле, знаходзяць  у  так  званых  у  народзе  “горках” старажытныя  манеты, рэшткі  старажытнай  зброі. Гэтыя  знаходкі – нямыя  сведкі  таго, што і  гэтыя  мясціны  не  абмінулі  страшэнныя  разарэнні, ліхалецце, вайна. 

II. Наша вёска ў першыя гады савецкай улады. 

Пачатак  ХХ  стагоддзя, шчодрага  на  падзеі, прайшоў  і  праз  лёсы  жыхароў  Прошчыц. Рэха  першай  рэвалюцыі  1905  года, імперыялістычная  вайна  1914-1918  гадоў, Лютаўская  рэвалюцыя, Кастрычнік, абвяшчэнне  25  сакавіка  1918  года  БНР  у  Мінску, 1  студзеня  1919  года  абвяшчэнне  БССР  у  Смаленску, белапольская  інтэрвенцыя. І, нарэшце, падзеі  на  Случчыне  ў  лістападзе-снежні  1920  года, якія  ў  адной  літаратуры  лічацца  мяцяжом, а  ў  другой – Слуцкім  паўстаннем. Сведкамі  ці  непасрэднымі  ўдзельнікамі  ўсяго  гэтага  былі  і  жыхары  вёскі  Прошчыцы. Ціхан  Салавей  прымаў  удзел  у  штурме  Зімняга, Рыгор  Шуманскі  змагаўся  супраць  атрадаў  Калчака  ў  Сібіры, не  раз  сустракаўся  з  В. І. Чапаевым. З  успамінаў  сына  Рыгора  Шуманскага, Аляксея  Рыгоравіча, вядома, што  бацька  1898  года  нараджэння, меў  сям’ю—жонку  і  трое  дзяцей, доўгі  час  працаваў  у  калгасе  “Чырвоны  ўдарнік”. Быў  удзельнікам  у  разгроме  фашыстаў  у  час  Вялікай  Айчыннай  вайны. Разам  з  войскамі  Чырвонай  Арміі  дайшоў  да  Берліна. Пражыў  88  гадоў. Памёр  у  1986  годзе. Пахаваны  на  могілках  у  вёсцы  Прошчыцы. (Дадатак 20-фота 2).

Па  словах  сына  Ціхана  Салаўя, Івана  Ціханавіча, бацька  1894  года  нараджэння. Быў  на  імперыялістычнай  вайне  1914  года, змагаўся  з  інтэрвентамі, меў  тры  раненні. Салавей  Ціхан  Іванавіч  быў  узнагароджаны  залатым  крыжом  (ахвяраваў  яго  свабодзе)  і  сярэбраным. Да  пачатку  Вялікай  Айчыннай  Вайны  працаваў  у  калгасе  кладаўшчыком, затым—намеснікам  старшыні. Пасля  вайны  пайшоў  на  працу  ў  паляводчую  брыгаду. Меў  сям’ю—жонку  і  сямёра  дзяцей. Памёр  у  1967  годзе. Пахаваны  на могілках  у  вёсцы  Прошчыцы. Удзельнікамі  грамадзянскай  вайны  былі  Іван  Шуманскі, Мірон  Шчаўкун , (Дадатак 20-фота 3). Нупрэй  Галяк, Нічыпар  Уласевіч, Макар  Шуманскі, Апанас  Бартошык, Пракоп  Курыльчык, Есіп  Русак  і  іншыя. Многія  не  вярнуліся  з  вайны. Колькасць  жыхароў  вёскі  Прошчыцы  значна  зменшылася, асабліва  мужчын. Тым, хто  застаўся  жыць, у  цяжкіх  умовах  даводзілася  аднаўляць  разбураную  вайной  гаспадарку.                      

Перад  рэвалюцыяй  1917  года  многія  памешчыкі  прадавалі  сваю  зямлю  сялянам. Так  паступіў  і  пан  Петрусевіч, якому  належаў  у  той  час  маёнтак  Прошчыцы, - прадаў  сваю  зямлю  багацейшым  сялянам. Сяляне  ж  працавалі  на  купленай  зямлі, пакуль  не  быў  арганізаваны  калгас.                  

Але  ў вёсцы  па-ранейшаму  не  хапала  пісьменных   людзей. Спатрэбіліся  і  тыя, хто  скончыў  былую  царкоўна-прыходскую  Прошчыцкую  школу. Выпускнікі  гэтай  школы  былі  першымі  настаўнікамі  прошчыцкіх  дзяцей, якія  вучыліся  ў  20-я – 30-я гады. Для  навучання  не  было  добрага  памяшкання, таму  ажно  да  1925  года  вучыліся  па  чарзе  ў  хатах  вясковых  жыхароў. У  1925  годзе  быў  пабудаваны  будынак  пачатковай  школы. Сярод  першых  настаўнікаў  былі: Мітрафан  Курыльчык, Барыс  Пятровіч, Агрыпіна  Курыльчык, пазней—Змітрок  Габрусь, Лявон  Кракасевіч, Ігнат  Шпірыч.

У  1929  годзе  кіраўніцтва  краіны  ўзяло  курс  на  адмову  ад  паэтапнага  пераўтварэння  вёскі  ад  прасцейшых  форм  кааперацыі да  вышэйшых  на  аснове  добраахвотнага  прынцыпу. Грэбуючы  інтарэсамі  і  настроем  сялян, не  маючы  адпаведнай  матэрыяльнай  базы, кіраўніцтва  фарміравала  калектывізацыю. У  1931  годзе  быў  створаны  і  ў  вёсцы  Прошчыцы  калгас. Заявы  ў  калгас  падалі  49  гаспадарак: 40 – з  Прошчыц, 9 – з  Гарохаўкі. Першымі  арганізатарамі  калгаса  былі: Бабаед  Васіль, Старынчык  Іван (Дадатак 20-фота 4)., Салавей  Якаў, Курыльчык  Пракоп, Бартошык  Васіль (Дадатак 20-фота 5), Курыльчык  Піліп  і  іншыя. Калгас  насіў  назву  “Чырвоны  ўдарнік”. Першым  старшынёй  быў  Бабаед  Васіль  Андрэевіч. Зямельная  плошча  калгаса  складала  каля  600 га. У  калгасе  былі  створаны  тры  паляводчыя  брыгады: дзве – у  вёсцы  Прошчыцы, адна – у  вёсцы  Гарохаўка. Калгас  меў  набытак: цягавай  сілы – каля  50  коней, буйнай  рагатай  жывёлы – каля  60  кароў, сельскагаспадарчы  інвентар, пабудовы. Сіламі  калгаснікаў  былі  пабудаваны  кароўнік  і  канюшня. Да  гэтага  часу  калгасная  жывёла  стаяла  ў  хлявах  вясковых  жыхароў. Напрыклад, каровы  знаходзіліся  ў  хляве  Шуманскага  Алеся, коні – у  Бартошыка  Івана  і  Габруся  Пятра, свінні – у  Пятровіча  Якіма. Праўленне  калгаса  размяшчалася  ў  хаце  Бартошыка  Івана  (у  кулацкай  хаце). Потым  для  праўлення  калгаса  быў  узведзены  новы  будынак, прывезены  з  Набушава, на  тым  месцы, дзе  сягоння  знаходзіцца  клуб. Пасля  Бабаеда  В.А.  старшынямі  калгаса  “ Чырвоны  ўдарнік” былі  абраны  Крынец, Бартошык  Іван, Старынчык  Іван. 

Старынчык  Іван  быў  старшынёй  калгаса  да  пачатку  Вялікай  Айчыннай  вайны. У  час  вайны  І.  Старынчык пайшоў  у  партызаны, а  старшынёй  стаў  працаваць  Галяк  Анупрый. Перад  вайной  калгасная  гаспадарка  мела  чатыры  паляводчыя  брыгады, 140  гаспадарак, 300  га  раллі  і  250  га  сенажаці. Была  пабудавана  ферма  для  буйнай  рагатай  жывёлы, свінатаварная, авечкагадоўчая  і  птушыная  фермы. У  1940  годзе  сярэдняя  ўраджайнасць  зернавых  культур  склала  12-13  цэнтнераў  з  гектара. 

III. У гады Вялікай Айчыннай вайны. 

   Пачалася  Вялікая  Айчынная  вайна. Хто  паспеў  трапіць  у  дзючую  армію, у  першыя  дні  вайны  пайшоў  на  фронт. Тыя, хто  апынуўся  на  акупіраванай  тэрыторыі, не  сядзелі  склаўшы  рукі. Некаторыя  жыхары  вёскі  Прошчыцы  трымалі  сувязь  з  партызанамі, што  каштавала  ім  жыцця. У  першыя  дні  вайны  за  сувязь  з  партызанамі  былі  расстраляны  Лявончык  Міхаіл  Раманавіч, Пятровіч  Аляксандр  Барысавіч (з успамінаў мясцовых старажылаў). Па дакументах архіва - гэта “Шуманский Константин Якимович, Петрович Алексей Борисович, Сытько Кондратий Левонавич”. Дадатак 3.

 

3.1. Акупацыйны час.

 

     Каб  здабываць  звесткі, жыхарка  вёскі  Старынчык  Кацярына  ўладкавалася  на  працу  ў  сталовую  горада  Слуцка, дзе  харчаваліся  немцы. Яна  была  ўзнагароджана  ардэнамі  і  медалямі. У  партызанскі  атрад, які  знаходзіўся  непадалёку  ад  вёскі, ішлі  падросткі  11-13  гадоў. Гэта  Шарэшык  Міхаіл (Дадатак 20-фота 6)., Гук  Павел  і  іншыя. Дадатак 4. Аднойчы  ў  вёску  прыйшлі  мадзяры. Партызаны  забілі  аднаго  з  іх. У  адказ  на  гэта  мадзяры  адкрылі  ў  вёсцы  страшную  страляніну. Была  забіта  жанчына  і  запалена  10  хат. Усе  людзі  паспелі  збегчы  з  вёскі. Застаўся  Салавей  Іван, які  не  дапусціў, каб  яшчэ  больш  загарэлася  хат. Дадатак 5.

 Былі і здраднікі. Пра гэта гавораць дакументы. ”О передаче бесхозяйственных и бросовых домов …По Прощицкому с/с… три дома полицейских Чечет Василия, Шустер, Синица Пётра, которые удрали вместе с немцами.”[1]

У  1944  годзе  тэрыторыя  Беларусі  была  вызвалена  ад  захопнікаў. Пераможную  вайну  некаторым  прошчыцкім  мужчынам  давялося  закончыць  у  Берліне. Адным  з  такіх  быў  Шуманскі  Фёдар  Іванавіч  1909  года  нараджэння.(Дадатак 20 – фота 7). Быў  прызваны  на  службу  ў  армію  ў  1939  годзе, вызваляў  Польшчу. Служыў  у  39-ым  кавалерыйскім  палку  санітарам. Калі  пачалася  Вялікая  Айчынная  вайна, змагаўся  на  Першым  Беларускім  фронце  ў  9-ым  танкавым  корпусе, 8-ай  брыгады, затым—у  мотапяхоце. Узнагароджаны  двума  ордэнамі  Чырвонай  зоркі  (з  поля  бою  вынес  двух  лейтэнантаў)  і  пяццю  медалямі. Меў  шмат  падзяк  ад  урада: за  абарону  заходняга  берага  ракі  Вісліч, за  авалодванне  горадам  Радаш, за  авалодванне  горадам  Капшын, за  ўварванне  ў  межы  Брандэрбургскай  правінцыі, за  прарыў  абароны  немцаў  ля  горада  Штаргард  і  авалодванне  гарадамі  Бервандэ, Фальненбург, Норгард  і  іншых  гарадоў. І, канешне, падзяка  за  авалодванне  горадам  Берлінам. Пасля  вайны  Фёдар  Іванавіч  добрасумленна  працаваў  ў  калгасе  “Чырвоны  ўдарнік”. Меў  сям’ю—жонку  і  сямёра  дзяцей. Памёр  у  1997  годзе. Пахаваны  на  могілках  у  Прошчыцах.

 

3.2. Яны змагаліся за нашу Радзіму. 

        Радасна  сустракалі  сваіх  аднавяскоўцаў, хто  прайшоў  пекла  вайны  і  выжыў, жыхары  Прошчыц. Але  былі  і  такія  вызваліцелі, каму  не  давялося  сустрэць  у  роднай  вёчцы  сваіх  блізкіх. Сям’ю  Захара  Хількевіча  фашысты  спалілі  ў  склепе.  Многія  з  жыхароў  вёскі  не  вярнуліся  дадому, не  прывіталі  свае  сем’і. Сярод  іх: Бартошык  Іван  Андрэевіч  1909  года  нараджэння, жанаты, меў  жонку  і  чацвёра  дзяцей; Бартошык  Васіль  Андрэевіч  1910  года  нараджэння, жанаты, меў  жонку  і  чацвёра  дзяцей (Дадатак 6); Лявончык  Міхаіл  Раманавіч  1910  года  нараджэння, жанаты, меў  жонку  і  чацвёра  дзяцей; Марковіч  Захар  Юр’евіч  1907  года  нараджэння, жанаты, меў  жонку  і  чацвёра  дзяцей; Пракаповіч  Васіль  Аляксеевіч  1917  года  нараджэння, жанаты, меў  жонку  і  чацвёра  дзяцей; Салавей  Міхаіл  Лазаравіч  1912  года  нараджэння, жанаты, меў  жонку  і  дзіця. Гэты  спіс  можна  прадаўжаць  яшчэ  і  яшчэ. Усе  гэтыя  пералічаныя  жыхары  вёскі  Прошчыцы, абаронцы  нашай  Радзімы, загінулі  на  вайне  і  лічацца  без  вестак  прапаўшыя. А  колькі  маладых, здаровых, дужых, магчыма  яшчэ  не  пазнаўшы  слодыч  кахання, аддалі  свае  жыцці  за  шчаслівы  мірны  сённяшні  дзень.  Не  сустрэлі  дзень  Перамогі, не  абнялі  за  плечы  сваіх  родных, не  прыгарнулі  да  сэрца  сваіх  каханых. Альховік  Сцяпан  Андрэевіч  1918  года  нараджэння, нежанаты; Альховік  Іван  Пятровіч  1924  года  нараджэння, нежанаты; Бабаед  Фёдар  Васільевіч  1922  года  нараджэння, нежанаты; Есіпчык  Сямён  Сяргеевіч  1922  года  нараджэння, нежанаты; Кучынскі  Уладзімір  Аляксандравіч  1923  года  нараджэння, нежанаты; Уласевіч  Сцяпан  Нічыпаравіч  1925  года  нараджэння, нежанаты; Пятровіч  Іван  Якімавіч  1920  года  нараджэння, нежанаты; Салавей  Васіль  Андрэевіч  1918  года  нараджэння, нежанаты; Шуманскі  Рыгор  Міхайлавіч  1925  года  нараджэння, нежанаты; Шчаўкун  Фёдар  Іванавіч  1925  года  нараджэння, нежанаты; Шчаўкун  Іван  Самсонавіч  1924  года  нараджэння, нежанаты; і  многія  іншыя. Дадатак 7. 

IV. Пасляваеннае аднаўленне. 

Вайной  быў  нанесены  цяжкі  ўрон  і  сельскай  гаспадарцы. Канечне, дзяржава спрабавала дапамагчы тым, хто асабліва пацярпеў у ваенныя гады. “Освободить на 1945 г. от уплаты с/х налога  на 100% хозяйства, потерпевшие на временно окупированной территории,- … по Прощицкому с/с 39 хозяйств на сумму 13 447 руб., 44 коп.; … на 50%...- 7 хозяйств на сумму 5917 руб., 01 коп. Освободить граждан, утративших имущество… 37 хояйств на сумму 7190руб., 60 коп. “… Льготы на 100% от всех видов с/х продуктов за 1945 г. семьям особо пострадавшим …-  Леончик Анна Андреевна, семья красноармейца и партизана, постройка и имущество сгорело”.[2]

Але калгаснікі павінны былі выконваць  усе дзяржаўныя планы. “Слушали: …О ходе обмолота зерновых по колхозам Прощицкого с/с (докладывают  председатель колхоза и председетель с/с т. Чижик). …Ход обмолота грозит снижением урожайности в колхозах в 1946 г., а также невыдачи хлеба колхозникам по трудодням. … Решили: … закончить … молотьбу  всех культур во всех колхозах к 15.12.1945 г., для чего включить в работу  все молотилки, так-же молотьбу вручную”.[3] “…Сдача семян по Прощицкому с/с неудовлетворительная.”[4] У такіх няпростых умовах даводзілася працаваць нашым перажывшым вайну продкам.

Старшынёй  калгаса  пасля  вайны  быў  абраны  зноў  Старынчык  Іван  Пятровіч, які  працаваў  на  гэтай  пасадзе  да  1953  года.  За  гады  яго  праўлення  быў  пабудаваны  свінарнік  на  312  галоў, канюшня – на  150  галоў, кароўнік – на  137  галоў.  У  1949  годзе  два  калгасы  “ Чырвоны  ўдарнік”  і  “Новая  Ніва” аб’ядналіся  ў  адзін  калгас  “ Чырвоны  ўдарнік”. А ў  1950  годзе  калгас  “Рассвет”  аб’яднаўся  з  калгасам  “Чырвоны  ўдарнік”. Старшынёй  калгаса  быў  абраны  Мяцельскі. За  гады  праўлення  Мяцельскага  ў  вёсцы  Прошчыцы  быў  узведзены  новы  будынак—праўленне  калгаса  (цяпер  на  гэтым  месцы – медпункт), клуб, кароўнік, свінарнік, гараж, мельніца, магазін (Дадатак 20 – фота 8). Узводіліся прыватныя дамы. Дадатак 8. Павысілася  ўраджайнасць  зернавых, бульбы  ў  параўнанні  з  1946  годам. У сувязі  з  высокімі  паказчыкамі  зернавых  лепшыя  працаўнікікалгаса  станавіліся  ўдзельнікамі  другой  Бабруйскай  абласной  сельскагаспадарчай  выстаўкі  1951  года. Сярод  іх  быў  Альховік  Павел  Андрэевіч, брыгадзір  калгаса  “Чырвоны  ўдарнік”, за  атрыманне  брыгадай  ураджаю  жыта  з  плошчы  10 га  па  15  цэнтнераў  з  кожнага  гектара. (Дадатак 20 – фота 9,10,11).Ураджайнасць  зернавых  у  1959  годзе  склала  12,9  цэнтнераў  з  гектара, бульбы – 135  цэнтнераў  з  гектара, на  працадзень  калгаснікі  атрымалі  па  1 кг  240 г  зерня, па  3 кг  200 г – бульбы.  (Дадатак 20 – фота,12,13)       

Наша вёска доўгі час была цэнтрам сельскага савета. Кіраўнікі с/с былі адказныя за ўсе бакі жыцця вёскі. На сесіях Прошчыцкага сельскага савета разглядаліся разнастайныя пытанні жыцця вёскі. Трэба дадаць, што на тэрыторыі  Прошчыцкага с/с  знаходіліся   калгасы імя Арджанікідзе, Рассвет, Новая Ніва, Авангард, Чырвоныя Міхейкі,Чырвоны Ударнік. Дадатак 9. Вышэйшыя органы ўлады вельмі патрабавальна ставіліся да работы выканкама с/с. Напрыклад,13 лістапада 1945 г.на пасяджэнні выканкама Слуцкага раённага Савета дэпутаў працоўных па пытанню падрыхтоўкі да выбараў у Вярхоўны Савет СССР  па Прошчыцкаму с/с было адзначана, што  “подготовка … проходит неудовлетворительно“.[5] І прапанавана шэраг мерапрыемстваў па падрыхтоўцы да выбараў, якія павінен быў выканаць Прошчыцкі с/с .

Указам Прэзідыўма Вярхоўнага Савета БССР ад 16.07.1954 г. Прошчыцкі с/с  увайшоў у склад Вясейскага с/с, а рашэннем Мінскага абласнога выканаўчага камітэта ад 28.03.1960 г.вёска Прошчыцы была ўключана ў склад Бокшыцкага с/с.

У  1960  годзе  калгасы  “Чырвоны  ўдарнік”  і  імя  Дзяржынскага  аб’ядналіся  ў  адзін  калгас  імя  Дзяржынскага. Яго  старшынёй  быў  Гусакоў  Аркадзь  Уласавіч, які  атрымаў  ганаровае  званне  Героя  Сацыялістычнай  Працы. У  1961  годзе  ў  калгасе  было  ўзведзена  пенсіённае  забеспячэнне  калгаснікаў  за  лік  гаспадаркі: мужчынскае – з  60  год, жаночае – з  55 год. Налічваліся  працадні, якія  аплачваліся  на  агульных  падставах.

Надавалася увага і асветніцкай рабоце ў вёсцы. Напрыклад,  пытанне работы вясковай бібліятэкі толькі ў 1954 годзе  разглядалася тройчы на сесіях сельскага савета. Дадатак 10. Клапацілася дзяржава пра здароўе жыхароў вёскі. Ужо ў 1960 годзе тут працаваў ФАП.  Дадатак 11.

V. Школа.

За  сродкі  калгаса  і  дзяржавы  ў  1964  годзе  была  пабудавана  ў  вёсцы  васьмігадовая  школа  з  двума  паверхамі. “Успешно ведётся строительство Прощицкой 8-летней школы.”[6] (Дадатак 20-фота 17).

 А  да  гэтага  часу  школа  размяшчалася  ў  некалькіх  драўляных  будынках. Школа  была  сямігадовая. (Дадатак20 -фота 15). Выкладанне вялося на беларускай мове , як і у 78 школах раёна/ за выключэннем Урэцкай рускай школы/.  Дадатак 12.

Але не усё ў школе было добра. Было шмат непаспяваючых, таму даставалася ад начальства і дырэктару Дубоўскаму Міхаілу  Аляксандравічу, і настаўнікам.  Дадаткі 13. Нават на пасяджэннях выканкама с/с спрабавалі вырашаць праблему паспяховасці вучняў. Дадатак 14. Першы  яе  пасляваенны  выпуск  быў  у  1951  годзе – 29  выпускнікоў. (Дадатак 20 -фота 16). Сямігадовая  школа  праіснавала  з  1951  года  па  1961  год. У 1960 годе на капітальны рамонт школьнага буданка было адпушчана 50 тыс. рулёў, гэта самая вялікая сума па школах раёна.[7] За  гады  свайго  існавання  яна  выпусціла  са  сваіх  сцен  299  вучняў. Гэта былі цяжкія гады барацьбы за паспяховасць вучняў, старанную работу настаўнікаў. Знаходзіла кіраўніцтва і шмат станоўчага ў рабоце школы. Дадатак 15. Некаторы час ў 1950- х гг. працавала школа вясковай моладзі. Дадатак 16. Вучні шмат працавалі на прышкольным участку. Дадатак 19.

Затым  была  васьмігадовая  школа – з  1962  года  па  1968  год. Яна  дала  пуцёўку  ў  жыццё  359  вучням. Сярэдняй  школа  была  з  1969  года  па  1975  год. Выпускнікамі  яе  былі  108  вучняў. Няпоўнай  сярэдняй школа існавала  з  1979  года  па  1987  год. За  гэтыя  гады  яна  выпусціла  157  вучняў. Назву  базавай  школа  атрымала  ў  1988  годзе. З  1988  года  па  1997  яна  развіталася  з  66  сваімі  выпускнікамі. Дырэктарамі  школы  за  гады  яе  існавання  былі: Нікольскі  Міхаіл  Аляксандравіч (1950-1954), Дубоўскі  Міхаіл  Аляксандравіч (1954-1957), Муравіцкі  Анатолій  Сяргеевіч (1960-1961), Дробыш  Андрэй  Адамавіч  (1957-1960), Абрамаў  Сямён  Раманавіч  (1961-1972) (Дадатак 17),  Карповіч  Іван  Іванавіч  (1972-1976), Гарбачова  Ніна  Мікітаўна (1976-1984), Карповіч  Надзея  Аляксандраўна  (1984- 2005). Вучылі  чытаць  і  пісаць, быць  акуратнымі  і  дысцыплінаванымі, паважаць  малодшых  таварышаў  і  старэйшых  людзей, давалі  пуцёўку  ў  жыццё  настаўнікі  Прошчыцкай  школы. Другімі матулямі  для  першакласнікаў  станавіліся  настаўніцы  пачатковых  класаў  Шуманская  Вольга  Іванаўна  ( працавала  ў  школе  з  1950  года  па  1988  год ( Дадатак 20-фота 18,19), Шыловіч  Марыя  Пятроўна  (працавала  ў  школе з  1965  года  па 1973 год) (Дадатак20 –фота 20),Салавей  Вольга  Данілаўна  ( працавала  ў  школе  з  1946  года  па  1984  год) (Дадатак 20 –фота 21)). Граматна  пісаць  і  прыгожа  размаўляць  на  рускай  мове  вучылі  дзяцей  Курыльчык  Пётр  Іванавіч  (працаваў  у  школе  з  1955  года  па  1980  год) (Дадатак 20-фота 22) і  Салавей  Павел  Іванавіч  ( працаваў  у  школе  з  1950  года  па  1955  год). Знаёміла  з  гісторыяй  нашай  Радзімы, вадзіла  ў  цікавыя  паходы  і  на  экскурсіі, захапляла  дзяцей  інсцэніроўкамі, навучала  нямецкай  мове  Альховік  Вольга  Аляксандраўна (Дадатак 20-фота 23). Нястомным  працаўніком, умелым  майстрам, які  любіў  парадак  і  дакладнасць  усюды  і  ва  ўсім, вечна  бадзёрым  і  ўлюбённым  у  спорт  чалавекам – такім  будуць  помніць  вучні  настаўніка  працоўнага  навучання  і  (ў  мінулым) фізкультуры  Булата  Іосіфа  Адасьевіча, які  працаваў  ў  школе  з  1950  года па 1980 г. Вучыла  рашаць  складаныя  прыклады  і  задачы, думаць  і  разважаць, любіць  матэматыку  настаўніца  і  намеснік  дырэктара  Пятровіч  Галіна  Іосіфаўна  (працала  ў  школе  з  1970 года па 2001год). (Дадатак 20- фота 24,25). Але паступова колькасць вучняў стала памяншацца. У 1994 г. райвыканкам прыняў рашэнне аб а’яднанні Прошчыцкай школьнай і сельскай бібліятэк.  Дадатак 18. Прошчыцкая базавая школа была ператворана ў сацыяльны прытулак ў 2001 г., на базе якога працавала пачатковая школа. Ў 2005 г. школа як ўстанова адукацыі  спыніла сваё існаванне. Зараз кожнае лета ў школьным памяшканні працуе летнік. 

Раздзел VI. Традыцыі. 

Нясцерпна  бяжыць  час. Растуць  дзеці, ходзяць  у  школу. Жывуць  і  працуюць  людзі. Але, часам, вярэдзяць  душу  ўспаміны  аб  пражытым  жыцці, аб  маладосці. Настаўніца  беларускай  мовы  і  літаратуры  Уласевіч  Алена  Уладзіміраўна  папрасіла  падзяліцца  ўспамінамі  аб  былым  жыцці, святах  аднавяскоўцаў  жыхарку  вёскі  Прошчыцы  Шуманскаю  Алімпіяду  Канстанцінаўну, 1918  года  нараджэння (Дадатак 20- фота 26). І  пацёк  успамін  пра  былое… Да  вайны  і  пасля  вайны, акрамя  працы  ў  полі  і  па  гаспадарцы, сабіраліся  жанчыны  ўдзень  на  попрадкі  ў  адной  хаце. Увечары, калі  ўпраўляліся  па  гаспадарцы, сыходзіліся  на  вячоркі. Пралі, ткалі  і  снавалі  ў  пост. У  час  працы, калі  пралі  і  вышывалі, расказвалі  розныя  цікавыя  гісторыі. Садзіліся  паўкругам, каб  бачыць  апавядальніка.  Умелі  нашы  аднавяскоўцы  не  толькі  засяваць  палі, гадаваць  дзяцей, а  і  весела  бавіць  свій  вольны  час, цікава  адзначаць  і  праводзіць  розныя  святы. Склалася  ўжо  традыцыя – збірацца  на  вечарыну  14  студзеня  ў  адной  хаце  ( часцей  за  ўсё  у  хаце  Алімпіяды  Канстанцінаўны). Наймалі  музыкаў, і  моладзь  весялілася  ўсю  ноч. На  Шчадрыца  дзяўчаты  варажылі. Існавала  шмат  спосабаў  варажбы, напрыклад: дзяўчына  падымала  з  зямлі, ставіла, а  затым  адпускала  “рубель” ( перакладзіна  для  ўціску  сена  на  возе) – у  які  бок  ён  падаў, у  той  бок, лічылася, і  выйдзе  замуж; палалі  (траслі) каралі  над  драўлянымі  начоўкамі – у  каго  першая  караля  ўпадзе, тая  першая  замуж  пойдзе. Стары  новы  год  і  Каляды  святкавалі  заўсюды  весела, у  гурце, хадзілі  са  звяздаю, калядавалі, спявалі, танцавалі. На  Стрэчанне  свяцілі  ў  храме  свечкі, бо  яны  на  працягу   года  засцерагалі  ад  усялякіх  хвароб. У  Вербную  нядзельку  свяцілі  галінкі  вербы  ў  храме  ( па  “Евангеллю” – Ісус  хрыстос  ехаў  у  Ерусалім  на  асле  і  пад  ногі  яму  падсцілалі  людзіадзенне  і  вербныя  галінкі).Галінкі  вербы  прыносілі  з  храма  дамоў  і  білі  імі  дзяцей, дарослых, жывёлу, каб  былі  здаровымі. На  Вялікдзень  хадзілі  валачобнікі, а  бацькі  насілі  валачэнне (пірог,чырвоныя  яйкі, падарунак) бабе, куму  і  куме  хрышчонага  дзіцяці, дарослыя  і  дзеці  гулялі  ў  біткі. На Тройцу  стараліся  маладыя  пары  спраўляць  вяселлі, бо, менавіта, гэтыя  сем’і  былі  больш  трывалымі  і  шчаслівымі. На  Спаса  хадзілі  жыхары  вёскі  ў  царкву  свяціць  яблыкі, затым  заносілі  іх  на  могілкі, наведвалі  памёршых.  Святкаваўся  ў  Прошчыцах  таксама  і  Юрый. Пасля  абеду  10-15  чалавек  у  гурце  ішлі  на  росы, бралі  з  сабой  фарбаваныя  яйкі  і  качалі  іх  па  жыце. Лічылася, калі  яйка  хавалася  ў  жыце, то  і  ўраджай  будзе  добры.

А самым любімым святам быў Багатнік. Моладзь ладзіла фэст – наймала музыкай, спявала, танцавала. Абавязкова варылі мёд, частаваліся ім. З царквы прывозілі свяціць хаты, двары, жывёлу, што спрыяла дабрабыту, служыла засцярогай ад пажару і маланкі. К прыезду свяшчэнніка ля кожнага двара выносілі гасападары стол, клалі ікону, хлеб, кветкі. Вось  так  святкавалі  нашы  аднавяскоўцы, верылі  ў  розныя  прыкметы  ў  час  гадавых  свят, імкнуліся  перадаць  іх  новаму  пакаленню, навучалі, а  часам, наракалі  на  сучасную  моладзь  захоўваць  вясковыя  традыцыі, а  таксама  старыя  звычаі— не  мыць, не  шыць  у  нядзельку, не  рэзаць, не  сячы, не  капаць  на  гадавыя  святы  і  г. д. Раней  жыхары  Прошчыц  маглі  сумяшчаць  працу  і  песню. Зараз  крыху  інакш. Спачатку  спяшаюцца  людзі  на  працу, а  пасля – бяруцца  за  песню. (Дадатак 20 - фота 31). 

Раздзел VII. Тапаніміка.                                                                                        

У  аснове  нашай  вечнай  любві  да  радзімы  найважнейшае  месца  займае  наша  прыхільнасць  да  засвоеных  ад  самага  дзяцінства  слоў, якімі  называюць  вёскі  і  гарады, вуліцы  і  плошчы, рэкі  і  азёры, палі  і  лугі.  У  спадчыну  ад  мінулых  пакаленняў  нам  дасталася  вялізарная  колькасць  назваў  населеных  пунктаў, урочышчаў. Урочышча—гэта  участак, які  адрозніваецца  ад  навакольнай  мясцовасці  якімі-небудзь  прыметамі. Назвы  ўрочышчаў  цесна  звязаны  з  жыццём  і  дзейнасцю  людзей, занятых  працай  у  сельскай  гаспадарцы. Людзі  паклапаціліся, каб  назваць  кожнае  ўрочышча  і  нават  кожную  сцяжынку  сваёй  мясцовасці. Калі  б  людзі  не  прыдумалі  назваў  да  сваіх  урочышчаў, то  не  ведалі  б, куды  ісці  і  што  рабіць. Назвы  ўрочышчаў  маюць  вялікае  выхаваўчае  значэнне. Любоў  да  роднага  краю  ўвасабляецца  ў  назвах. Пазнаць  і  вывучыць  назвы  сваёй  мясцовасці—значыць  яшчэ  больш  палюбіць  Бацькаўшчыну, яе  людзей, яе  прыроду, мову  народа  і  яго  гісторыю. Родныя  шляхі-дарогі, вузенькія  сцежкі  да  мілых  з  дзяцінства  палёў  і  лугоў  надоўга  захоўвае  чалавечая  памяць. Дзякуючы  нашым  дзядам  і  прадзедам, бабулям  і  прабабулям, бацькам, у  нашай  вёсцы  Прошчыцы  ўзніклі  прыгожыя  назвы  ўрочышчаў, якія  захаваліся  да  сягонняшняга  дня  і  патыхаяць  у  душу  радасным  спакоем. Назвы  гэтых  урочышчаў  ужо  падхоплены  нашымі  дзецьмі  і  дазваляюць  ім  свабодна  арыентавацца  ў  ваколіцах  роднай  вёскі.   Некалі, будучы  брыгадзірам  трактарнай  брыгады  ў  вёсцы  Прошчыцы, Курыльчык  Рыгор  Мікалаевіч (Дадатак 20 –фота 27)  сабіраў  у  сціплым  вагончыку  на  нарад  трактарыстаў. Ён  дасканала  ведаў  палі  і  лугі  і, як  вопытны  брыгадзір, разумеў, дзе  і  якую  сеяць  культура. Назвы  ўрочышчаў  былі  добра  вывучаны і  механізатарамі.  Пасля  нарада  ў  правільным  кірунку  раз’язджаліся  трактары  і  машыны. Свой  кожны  працоўны  дзень  на  роднай  ніве  пачыналі  трактарысты  Шуманскі  Міхаіл. Сасіновіч  Фёдар, Шчаўкун  Рыгор, Кіслячэнка  Віктар, Гук  Сцяпан, Гурыновіч  Станіслаў, Уласевіч  Сяргей. Вялікую  дапамогу  пры  падвозцы  мінеральных  удабрэнняў, насення  ў  час  пасяўной  і  адвозцы  збожжа, бальбы, цукровых  буракоў  аказвалі: Барадзінскі  Іван, Бартошык  Іван, Бартошык  Віктар, Бартошык  Фёдар. Магчыма, ніхто  зараз  лепей  за  гэтых  людзей  не  ведае, дзе  знаходзіцца  Гарэздрына, Пачкова, Вяленічы, Сухі Луг, Возера, Дубок, Дворнае… Праўда, яшчэ  сённяшняму  брыгадзіру  паляводчай  брыгады  Сабуравай  Вользе  Дзмітрыеўне  адкрылі  свае  сцежкі  ўрочышчы. Каму, калі  не  ёй, трэба  размераць  людзям  сенакос, соткі, адправіць  паляводаў  на  праполку  або  ўборку  буракоў. Як  маладасведчаму  чалавеку  або  звычайнаму  калгасніку  ведаць, куды  і  ў  які  бок  падацца? Толькі  назвы  ўрочышчаў  дазваляюць  працаўнікам  арыентавацца. А  назваў  гэтых, цікавых  і  патрэбных, шмат. Можна, нават, скласці  невялічкі  слоўнік. Вось  якім  ён  атрымліваецца: Белы  Мосцік – галоўны  мост  праз  раку  Случ  (з  боку  Прошчыц) Белы  Лясок – невялічкі  лясок  з  бярозамі. Возера – луг, які  ў  час  паводкі  заліты  вадой. Вяленічы – зямля, якая  належала  пану  Вяленю. Гарэздрына – узгорыстая  зямля.                                                                                   

Глінішча – месца, багатае  на  гліну. Горкі – земляны  насып, дзе  захаваны  французы  ў  час  бітвы  1812  года. Дворнае – былая  зямля  прошчыцкага  пана, дзе  знаходзіўся  ранней  яго  двор. Дубок – поле, на  якім  расце  адзіны  дуб. Зусева  Паляна – паляна  ў  лесе, якая  з’явілася  ў  час  пажару, што  ўчыніў  Зусь. Куплены  Бор – бор, куплены  прошчыцкім  панам  у  кулікоўскага. Крынічка – месца  каля  Горак, на  лузе, дзе выбівае  з-пад  зямлі  крынічка. Мельнікова – частка  лесу  былога  пана  Мельнікава. Пасека – луг, на  якім  раней  стаялі  калоды  для  пчол. Пачкова – зямля, якая  належала  пану  Пачкову. Пянны  Рог – участак  лесу, які  нагадвае  сабой  рог. Сідараў  канал – канал, пракапаны  ля  сядзібы  Сідара. Сухі  Луг – луг, затоплены  вадой, у  насмешку  празваны  “сухім”. Сямёнава  Балота – балота  ў  лесе, дзе  ўтапілася  Сямёнава  карова.  Гамоніць, спявае  прошчыцкая  зямля, пераклікаецца  назвамі  сваіх  урочышчаў, пакінутых  нам  у  спадчыну  руплівымі  і  клапатлівымі  прашчурамі.

 Ёсць  у  кожнага  свой  незабыўны  куток,

Дзе  ніколі  не  страшаць  ніякія  спёкі  і  сцюжы,

Дзе  з  калодзежа  возьмеш  гаючай  глыток

 І  адчуеш  сябе  маладым  і  шчаслівым, і  дужым.

Ю. Свірка. 

Раздзел VIII. Сённяшні дзень. 

      У  калгасе  імя  Дзяржынскага, калі  старшынёй  быў  Салавей  Леанід  Дзмітрыевіч (Дадатак 20 - фота 32), у  1986  годзе  быў  створаны  калгасны  хор (Дадатак 20- фота 33), які  выступаў  з  канцэртамі  ў  розных  вёсках  Слуцкага  раёна, прымаў  актыўны  ўдзел  у  конкурсах-аглядах  калектываў    мастацкай  самадзейнасці  і  неаднаразова  ўзнагароджваўся  ганаровымі  граматамі. Сярод  ўдзельнікаў  хору  былі  і  нашы  аднавяскоўцы: Карповіч  Надзея, Пятровіч  Галіна, Шуманскі  Сяргей, Кіслячэнка  Марыя, Шчаўкун  Марыя, Бартошык  Вера, Бартошык  Кацярына, Марковіч  Ада, Гурскі  Сяргей, Шчаўкун  Ананій.  У  народзе  кажуць: “ Аб  чалавеку  мяркуюць  па  яго  справах”. Дык  вось  і  жыхарам  вёскі  Прошчыцы  даводзілася  не  раз  даваць  характарыстыку  на  таго  ці  іншага  старшыню. А  іх  у  калгасе  за  апошнія  два  дзесяткі  гадоў  змянілася  аж  чатыры. Гэта: Вечар  Макар  Мікалаевіч, Салавей  Леанід  Дзмітрыевіч, Лявончык  Аляксей  Аляксеевіч, Кулеш  Георгій  Фёдаравіч.  У  кожнага  з  іх  былі  свае  перамогі  і  пройгрышы, пад’ёмы  і  спады. Людзі  навучыліся  распазнаваць  дбайнага  гаспадара і часовага  наведвальніка.  Змяняліся  старшыні  калгаса, толькі  працоўныя  людзі  заставаліся  ў  сваіх  абжытых  наседжаных  “гнёздах”. Час  не  чакае – трэба  рыхтаваць  глебу  да  сяўбы, вывозіць  арганіку, сеяць, абрабляць, убіраць  вырашчаны  ўраджай. Шмат  працы  і  ў  паляводаў, і  ў  механізатараў, і  ў  жывёлаводаў. Шчодрая  прошчыцкая  зямля  ўзгадвала  не  адно  пакаленне  дбайных  да  працы, акуратных, старанных  і  ўлюбённых  у  сваю  справу  людзей. Шмат  гадоў  аддаў  працы  брыгадзірам  трактарнай  брыгады  Курыльчык  Рыгор, трактарысты  Шуманскі  Міхаіл, Гук Сцяпан, Пятровіч  Уладзімір (Дадатак 20- фота 28), Басалыга  Леонід, Сасіновіч  Фёдар, Гурыновіч  Станіслаў. На  калгасных  нівах  старанна  працавалі  паляводы: Шуманскі  Уладзімір (Дадатак 20- фота 29), Бартошык  Соф’я, Бартошык  Кацярына, Шчаўкун  Марыя, Курыльчык  Надзея  і іншыя. Добрасумленна  ставілася  да  сваёй  працы  Салавей  Анастасія (Дадатак 20- фота 30), якая  працавала  даяркай  на  малочна-таварнай  ферме, за  што  была  ўзнагароджанна  медалём  “Ветэран  працы”; а  ў  1988  годзе – “Заслужаны  калгаснік”  з  занясеннем  у  кнігу  гонару. Умелымі  даяркамі  былі: Шчаўкун  Вольга, Бартошык  Вера, Уласевіч  Ганна, Салавей  Святлана, Басалыга  Марыя, Гук  Марыя  і  іншыя.  На  цялятніку  шмат  гадоў  старанна  працуюць  Бартошык  Ядвіга  і  Умірзакава  Галіна. Няхай  ласкава  свеціць  сонца, смяюцца  шчаслівыя  дзеці, шчыруюць  на  сваёй  зямлі  прошчыцкія  людзі. Няхай  новае  пакаленне  жыхароў  упіша  ў  гэты  альбом  старонкі  свае  гісторыі, паведаміць  аб  лепшых  людзях  прошчыцкай  зямлі, бо  напісанае  застанецца…

У апошнія гады гаспадарка шмат разоў была рэарганізавана: 16.07.2003 г. – калгас імя Дзяржынскага пераіменаваны ў СПК “ Наша Ніва”, 12.06.2009г. СПК “Наша Ніва” стала называцца ААТ Слуцкі мясакамбінат ПСХ “ Наша Ніва”.

    На 2011 год  ў Прошчыцах існуюць наступныя структурныя падраздзяленні: Вытворчы ўчастак № 2 (начальнік – Мычкін Міхаіл Віктаравіч, брыгадзір – Кот Мікалай Віктаравіч).

Малочна – таварная ферма ў Прошчыцах (загадчыца МТФ – Лявончык Жанна Уладзіміраўна, лабарант – Бартошык Вольга Леанідаўна, тэхнік – асемінатар – Курыльчык Алена Валенцінаўна). Валавы надой малака па МТФ Прошчыцы – 998, 8 тон малака за 2010 год, удой на 1 карову – 5875 кг, атрымана прыплода – 175 галоў; што склала 106 галоў на 100 кароў. Лепшыя аператары машыннага даення: Кунтыш Алена Аляксандраўна (надаіла малака 231, 2 тоны, удой на 1 карову склаў – 5939 кг), Курыльчык Валенціна Мікалаеўна (надаіла малака – 242, 9 тоны, удой на 1 карову – 5649 кг). Лепшымі цялятнікамі з’яўляюцца Крупская Наталля Міхайлаўна і Шуманскі Мікалай Іванавіч.

   На сённяшні дзень у вёсцы Прошчыцы 165 гаспадарак, жыхароў –364 чалавекі, маладзей праздольнага уросту -44 чалавекі, працадольнага– 168 чалавек,  пенсіянераў – 152 чалавекі.

Вёска родная!

Няхай  жывецца  табе  доўга-доўга,

Няхай  будзе  людзей  доўгі  век,

Няхай  працай  і  песняй  праславіць

Кожны  шчырай  душы  чалавек.

Ю. Свірка. 

Заключэнне. 

Падзеі, характэрныя для нашай Беларусі, не мінулі нашу вёску. Як і многія населеныя пункты, Прошчыцы узніклі на беразе Случы. Рака, вядома, была тады іншай — паўнаводнай, багатай на рыбу, птушку. Меліярацыі ўнесла свае карэктывы. Старажылы Прошчыц бачаць, як абмялела Случ,знікае флора і фауна з прыбярэжных лугоў. Засыхаюць пладовыя дрэвы ад недахопу вільгаці ў садзе Валеткаў, што жывуць каля ракі. Хімізацыя зводзіць не толькі шкодных насякомых, але і пчол. Калгасны пчальнік, магчыма, таму і не дае належнага прыбытку.Усё радзей чуецца спеў жаўрукоў, радзей бачым імклівых ластавак - шчабятух.

Пачатак xx стагоддзя, шчодрага на падзеі, прайшоў і праз лёсы жыхароў Прошчыц. Рэха першай рэвалюцыі 1905 года, імперыялістычная вайна 1914 — 1918 гг., Лютаўская рэвалюцыя, Кастрычнік, абвяшчэнне 25 сакавіка 1918 г. БНР у Мінску, пазней, 1 студзеня 1919 г., абвяшчэнне БССР у Смаленску, белапольская інтэрвенцыя, і, нарэшце, падзеі на Случчыне ў лістападзе-снежні, якія ў адной літаратуры лічацца мяцяжом, а ў другой — Слуцкім паўстаннем. 1925 год. XV з'езд партыі выносіць рашэнне аб паўсямеснай калектывізацыі ў краіне. У 1931 годзе арганізавалі калгас і ў Прошчыцах. Не ўсе і не адразу з ахвотай уступалі ў яго, многае для душы селяніна было непрымальным і незразумелым. Напачатак у калгас запісалася 40 гаспадароў з Прошчыц і 9 – з  Гарохаўкі. Назвалі калгас «Чырвоны ўдарнік». Узначаліў яго былы саратаўскі музыкант, што застаўся ў Прошчыцах пасля вайны, Васіль Андрэевіч Бабаед.

Разгул сталінскіх рэпрэсій не мінуў Прошчыц. Пачалося рассяляньванне сялянства яшчэ да калектывізацыі. Памылкі не дараваліся. Успамінаюць старажылы, як далі 10 гадоў Івану Шуманскаму ў тыл гады за тое, што замачыў тры мяшкі льнасемя. Не думаў, што пацячэ страха ў складзе, дзе яны ляжалі.

Мірнае калгаснае будаўніцтва перапыніла вайна. На пяты дзень вайны прошчыцкія мужчыны адправіліся на фронт. Многія змагаліся супраць акупантаў у партызанскім атрадзе,  другія дапамагалі партызанам.

Былі і тыя, што сталі на шлях супрацоўніцтва з немцамі, узненавідзеўшы Савецкую ўладу за прымусовае зганянне ў калгасы, раскулачванне ды рассяляньванне, помсцячы за сваіх родных і блізкіх, замучаных у сталінскіх засценках. За сваіх забітых вораг жорстка помсціў сем'ям партызанаў. Аднойчы за забойства свайго яны спалілі ў Прошчыцах 9 хат і забілі жанчыну. Забіралі жывёлу і фураж, грабавалі калгасную гаспадарку.

Пераможную вайну некаторым прошчыцкім мужчынам давялося закончыць у Берліне. Радасна сустракалі  вяскоўцы сваіх герояў 45-га, тых, хто, прайшоўшы пекла вайны, стаў сапраўдным героем і выжыў. А некаторым не было з кім сустрэцца. Сям'ю Захара Хількевіча спалілі ў час акупацыі фашысты ў склепе.

Вайна нанесла вялікія страты гаспадарцы. Жыхары Прошчыц пачалі ўздымаць разбураную гаспадарку.

Жыццё брала сваё. У 1949 годзе Прошчыцы сталі цэнтрам узбуйненага калгаса «Чырвоны ўдарнік», што аб'яднаўся з гаспадаркай «Новая ніва».У 1960 годзе адбылося яшчэ адно ўзбуйненне калгаса, але на гэты раз ужо не з цэнтрам у Прошчыцах. Ў 1964 годзе на сродкі калгаса і  дзяржавы пабудавалі двухпавярховы будынак школы з добра абсталяванымі класнымі пакоямі, спартыўнай залай, сталовай, бібліятэкай. Выпускнікі школы набылі розныя прафессіі: Люба Курыльчык і Надзея Бурак — настаўніцы, Павел Лявончык і Міхаіл Шуманскі — афіцэры, Ніна Салавей і Леанід Салавей — аграномы. Дарэчы, Леанід Дзмітрыевіч Салавей працаваў старшынёй калгаса, у які ўваходзіла і яго родная вёска са школай. Вера Салавей і Марыя Шчаўкун — тэхнолагі, Рыгор Салавей і Васіль Шчаўкун — урачы, Яўген Старынчык — заатэхнік, Надзея Махосава — свінарка. Ананій Шчаўкун загадваў кормавытворчасцю на ферме. Павышаліся даходы калгаснікаў. Пачалі асфальтаваць вуліцы. Праводзіліся тзлефанізацыя вёскі, капітальны рамонт ФАПа.

Прошчыцы напаткала дэмаграфічная праблема. «Адсеў» з вёскі станавіўся відавочным. Таму ў 1975 годзе, не набраўшы адпаведную колькасць вучняў, Прошчыцкая СШ была пераведзена ў лік васьмігадовых, ў 2001 г быў адкрыты сацыяльны прытулак, а на яго базе – пачатковая школа., а ў 2005 г. школа, як адукацыйная ўстанова,  спыніла сваё існаванне.У 1990 г. у Прошчыцах было 563 жыхара, зараз -364. У 1990 г. толькі школьнікаў было 53, а зараз ўсіх дяцей да 18 год -44.

Што адметнае ў гісторыі нашай вёскі? У параўнанні з іншымі населенымі пунктамі вёска Прошчыцы маладзейшая. Зарадзілася яна ў канцы XVІІІ — пачатку XIX стагоддзя, было 33 хаты. Маёнтак князя Льва Пятровіча Вітгенштэйна складаўся з двух фальваркаў — Вялікіх і Малых Прошчыц. Пазней яны злучыліся ў адзін, стаўшы вёскай.  Палац пабудавалі ў 1810 годзе. Былі і іншыя гаспадарчыя пабудовы: вадзяны млын, бровар (вінакурня), пякарня, канюшня, хлявы для жывёлы і інвентару, такі для збожжа. Таму яшчэ адной адметнасцю з’яўляецца тое, што сёння нічога гэтага не існуе.

Канешне, адметнай з’явай нашай вёскі з’яўляецца фальклор, у т.л. непаўторнае свята Багатнік. Дзякуючы  нашым  продкам  ўзніклі  прыгожыя  назвы  ўрочышчаў, якія  захаваліся  да  сягонняшняга  дня.

Людзі нашай вёскі - самая вялікая унікальнасць. Гэта ўсе вышэйзгаданыя героі шматлікіх войнаў, калгаснікі, настаўнікі.Як шчыра працавалі з году ў год шафёры І. М. Барадзінскі, І. П. Шчаўкун,

  Ф. І. Бартошык,механізатары У. А. Пятровіч, С. Р. Гурыновіч, В. М. Кіслячэнка, сумленная даярку Н. А, Уласевіч, цялятніца Я. Л. Бартошык, пастух М. М. Лявончык, палявод М. М. Курыльчык, палявод А. А. Цыбулька, старшыня калгаса А. А. Лявончык, яго намеснік І. Р. Пятровіч. Гэта  аматары парадаку, чысціні  і кветак Фёдар Рыгоравіч і Валянціна Гаўрылаўна Пятровічы. Лепшымі народнымі ўмеліцамі прызнаны Т. М. Лявончык, В. П. Хількевіч, К. С. Ясіпчык. Н. Ф. Барысавец. Радавалі працаўнікоў самадзейныя артысты Н. А. Карповіч, С. С. Шуманскі, М. Г. Шчаўкун і іншыя. Пра кожнага можна напісаць кнігу, але гэта – іншая гісторыя.

 

Спіс літаратуры:

 

1. У.В. Гарбенка. Даведка Бокшыцкага сельскага выканаўчага камітэта Слуцкага раёна

Мінскай вобласці ад 08.04.2011 г.

2. Міхасёнак В. “На беразе Случы”. “Шлях Ільіча”, 17 сакавіка 1990 г.

3. Міхасёнак В. “Вёска над Случчу”. “Шлях Ільіча”, 31 мая 1990 г., 3 ліпеня 1990 г.

4. Памяць. Слуцкі раён у 2 кнігах. Мінск. БЕЛТА.2001

5. Селязнёва Н. “Прошчыцкія напевы”. “Слуцкі край”, 10 верасня 1994г.

6. Филиал госархива Минской области в г.Слуцке. Фонд 55,опись1,дело 10. Протокол заседаний исполкома Слуцкого районного Совета депутатов трудящихся. Г.Слуцк, Бобруйской области за 13.11.1945 г.

7. Филиал госархива Минской области в г.Слуцке.Фонд 58, опись 1, дело 50. Бокшицкий с/с. Смета административно-хояйственных расходов на с/совета и подведомственных  учреждений на 1960 год.

8. Филиал госархива Минской области в г.Слуцке.Фонд71,опись1,дело1. Весейский сельский совет депутатов трудящихся и его исполнительный комитет д.Весея Слуцкого района Минской области.

9. Филиал госархива Минской области в г.Слуцке. Фонд 239,опись1,дело75. Слуцкий РОНО. Штат расписания и сметы административно-управленческих расходов отдела и подведомственных учреждений на 1960 г. Распределение средств на капитаьный ремонт на 1959-1960уч.год . Текстовый отчёт о состоянии учебно-воспитательной работы в школах  за 1963-1964 уч.г.

 

Дадаткі

Дадатак 1.                                                         

 

   

Спіс землеўладальнікаў Слуцкага павета Мінскай губерніі

Фамилия, имя, отчество, звание и вероисповедования владельца

Называния имения

К-во десятин

Волости и стана

Гагенлоге Мария Львовна, княг. Лют.               

Прощицы

1233

 

Слуцкой, 1

 

Мн.,1889 . С. 379-418. ”[8] 

Дадатак 2

 

 

 

 

 Дадатак 3.

 

Поимённый список расстрелянных,повешенных,замученных граждан, сведения о сожжённых постройках немецко-фашыстскими захватчиками за 1944 год.

Деревня Прощицы:

Шуманский Константин Якимович, 1905 г.р., белорус,специальность до войны – техник строитель, последнее место работы – Слуцкое райпо.

Петрович Алексей Борисович,1912 г.р.,белорус, специальность до войны – сельское  хозяйство, последнее место работы –  заведующий МТФ.

Сытько Кондратий Левонавич,1873 г.р.,белорус, специальность до войны – нет, последнее место работы –  колхозник.”[9] 

Дадатак 4.

 

“ Гук Павел Ціханавіч, нарадзіўся ў  1924 годзе, радавы, партызан з сакавіка 1943 па ліпень 1944, узнагароджанны медалём “Партызану Айчыннай вайны”.[10] 

Дадатак 5. 

  “Сведения о количестве уничтоженных и погоревших постройках у колхозников к-са Чырвоны Ударник Прощицкого с/с за 1944год.

 

Количество погоревших домов

Количество домов

Начата стройка

количество

Намечено построить в 1944

Построено в 1944

Домов       жилых

34

34

4

31

3

Амбаров

34

34

-

34

-

Сараев

32

32

-

26

6

  Потребуется леса для восстановления згоревших будынков   135.0 к/м.

Старш. Кал-са  Старынчык”. [11]

Список

 сожжённых общественных построек по дер. Прощицы-Ч.Ударник Прощицкий с/с за 1944год.

Название учрежд-я

предприятия

Дет

сад

ясл

Холодные         постройки

конюшни

Амба

ры

Скотн.

дворы

Ск.

са

рай

депо

Общая сумма убытков

 

1

2

1

1

1

1

1

153.000руб

 Старш. Кал-са  Старынчык 

Рахункавод Шерешик”.[12]

 

          «Доклад Т. Финько:

«Утвердить решение Прощицкого сельского исполкома от 14 марта 1945 года «о ходатайстве на отпуск долгосрочного кредита  гр-ке Барановец Анне Ивановне пострадавшей в период  временной оккупации в сумме 10000 руб.

1)                    Перечислить со счетов сельских советов по банковскому счёту 156 на основной счёт райфинотдела 011/001:Прощицкий -  3160 руб.

2)                    Исполком Слуцкого Райсовета депутатов трудящихся решили:

Освободить от военного налога на 100% за 1945 год согласно прилагаемых списков:

По Прощицкому сельскому совету 68 плательщиков на сумму 18906 руб.

3)                    Об утверждении комиссий содействия госкредиту и сберегательному делу по сельским советам района:

Прощицкий сельский совет ; председатель комиссии Киреев Георгий Фёдорович, члены комиссии Престович Иван Фёдорович, Соловей Павел Иванович…

4)                    В соответствии с Указом Президиума Верховного Совета СССР от 18 августа 1944 года Исполнительный комитет Слуцкого Райсовета депутатов трудящихся решил наградить:

Шуманскую Анастасию Степановну колхозницу Прощицкого сельского совета родившую и воспитавшую 7 детей наградить орденом III степени «Материнская слава».[13]

Дадатак 6. 

“ Салдат з вёскі Прошчыцы.

      Да вайны ў вёсцы Прошчыцы жыў звычайны селянін Васіль Бартошык. Працаваў  ён на розных сельскагаспадарчых работах, некаторы час нават быў кавалём. Марыў аб шчаслівай будучыні, расціў чатырох дзяцей. 32 гады было калгасніку, калі пачалася Вялікая Айчынная вайна. З першых жа дзён ён пайшоў на фронт.

      Нялёгкімі былі франтавыя дарогі чарвонаармейца Бартошыка. Граміў ён лютага ворага на роднай зямлі, гнаў яго за межы Радзімы. Дайшоў да Варшавы. Тут у адным з баёў і быў цяжка паранены.

     У 1944 годзе прыйшло ў родныя Прошчыцы паведамленне, кароткае, але страшнае, бо назва яго -  пахаронка: “ Ваш муж, гвардыі чырвонаармеец Бартошык В.А., у баях за сацыялістычную Радзіму, верны воінскай прысязе, паказаўшы гераізм і мужнасць, быў паранены і памёр ад ран 28 жніўня 1944 года. Пахаваны з воінскімі шанаваннямі ў Варшаўскім ваяводстве..”

     А гады ішлі. Дарослымі сталі дзеці. Сабраліся неяк яны ў мацярынскай хаце, разгаварыліся. Тут і успомніла Марыя Сафронаўна пра тую даўнюю паперку з ваенкамата. Праўда, яна ўжо згубілася. Напісалі пісьмо ў Галоўнае ўпраўлення кадраў Міністэрства абароны СССР. Адтуль паведамілі, што В.А. Бартошык пасмяротна ўзнагароджанны ордэнам Славы ІІІ ступені. “[14] 

Дадатак 7.

Успаміны ветэранаў Вялікай Айчыннай вайны запісала Юлія Кіслячэнка на працягу красавіка – мая 2010 года.

Семёнава Надежда Васильевна.

Родилась в семье крестьянина. В девичестве Соловей Надежда Васильевна (1925 года рождения). До войны было неоконченное медицинское образование. Закончила первый курс Слуцкого медицинского училища. Когда исполнилась 18 лет, ушла в Красную Армию служить добровольно по напольному найму. С 3 июля 1944 года в должности медсестры военной части  № 95941 2 Белорусского фронта. Со своей работой справлялась хорошо.

Работала в передвижном госпитале № 3222 имени Степанова для легкораненых. Госпиталь был палаточным, разбивался за 8-10 км от фронта.

«Мы, молодые девушки, сутками таскали с поля боя солдат, выхаживали, кормили с ложечки, и рыдали, когда тот, в чьё выздоровление так верили, умирал. Много отважных ребят погибло. Перевозка раненых -  очень тяжёлое занятие для девушки. В специально переоборудованных и утепленных грузовиках – полуторках на кронштейнах в три яруса установили шесть носилок с тяжелоранеными бойцами, ещё пятеро  легкораненых размещались на складной скамейке. Тяжелораненых заворачивали в меховые или стеганные конверты, так как шинель и сапоги не надевались, а было уже холодно. Представьте себе, как было неимоверно тяжело погрузить или выгрузить раненого бойца – богатыря на верхний ярус кронштейна. Нам приходилось поднимать носилки над головой на вытянутых руках! Перевязывать, поить и кормить с рук – всё это делалось в постоянном режиме, да и к тому же под обстрелом, бомбёжкой.

Никаких сменных врачей, сестёр, санитарок не было. Нервная система не выдерживала перегрузок от увиденного, от смертей и крови. Усталость в самым прямом смысле валила с ног.  О сне мечтали, как о дорогом подарке. Но работали без ворчания и понукания – столько, сколько нужно. Ибо знали одно: мы нужны раненым, которые погибнут без нашей помощи. Часто случалось так, что санитарная машина возвращалась из очередного рейса с передовой на одних металлических колёсных дисках. Машину ставили на ремонт, а уставшие санитарки пересаживались на другую машину и вновь отправлялись в страшный рейс, который для любой из них мог оказаться последним. Очень сильно нас угнетало и другое. Бывало, раненых с поля боя поступало так много, что места в госпитале для всех не хватало. Носилки размещали прямо на земле, под открытым небом. А летом, в жару, раны мгновенно начинали гноиться, в них заводились черви…. Всё это я пропускала через своё сердце, ощущая и сопереживая боль и беспомощность раненого бойца…», - вспоминает Н.В.Соловей. Надежда Васильевна Соловей имеет три сталинских благодарности за свою службу в РККА. Дисциплинирована, не было ни одного случая отказа от полученной работы. Н.В. имеет несколько благодарностей от командования, на протяжении своей службы не имела взысканий»- из справки № 813 подписанной майором  Московкиным. Прошла Польшу, Германию, Чехословакию. Уволена 26 августа 1945 года по собственному желанию. Награждена орденом Великой Отечественной Войны ІІ степени. Вернулась в деревню Прощицы Слуцкого района, вышла замуж и жила до 2009 года.

 

Булат Иосиф Адасьевич.

Родился в 1925 году, в Копыльском районе в деревне Тишковичи. До войны жил в деревне Прощицы. Мобилизовался в Красную Армию в 1944 году. После мобилизации нас согнали в Орлик(так назывался лес в Краснослободском районе).

        Пробыли они там  6 дней, а после их отправили пешком: старших  - на фронт, младших – на оборону города Слуцка. Затем со Слуцка их отправили на Бобруйск, а с Бобруйска – на Жлобин. В Жлобине, в лесу Красный Берег, полк, где находился Иосиф Адасьевич, пробыл около 3-х месяцев. Там находился запасной полк. Военных, после госпиталя, собирали в этот запасной полк. Потом их оттуда погрузили в товарные вагоны и перевезли в Брест, на фронт. Под Брестом их обмундировали и отправили на фронт, под Варшаву. Но к Варшаве сразу не повезли. Их сначала поставили на оборону этого города. Они стояли там до 12 января 1945 года. После 12 января была проведена артподготовка и их послали на взятие Варшавы. После взятия Варшавы их отправили к Балтийскому морю. После освобождения прибалтийских городов перекинули на форсирование реки Одер.

При форсировании реки стоял ужасный шум. 2 часа била беспрерывна артиллерия. После форсирования через реку были переброшены понтонные мосты и сразу же началась переправка людей, орудия и танков через реку. Главной задачей был захват противоположного берега, где находился противник. При этой операции очень много людей утонуло. После форсирования Одера полк был перекинут на Север, а затем Восток. Когда война закончилась, их полк располагался немного севернее Берлина. В 1945 году, после окончания войны, старики демобилизовались, а молодых отправили на учёбу…

До 1950 года Иосиф Адасьевич работал радистом в штабе Красной Армии, которая находилась в Германии. Демобилизовался он в августе 1950 года. Его полк входил в состав 2-го Белорусского фронта, который принимал участие в освобождении Беларуси. После 1950 года вернулся в деревню Прощицы, женился. Здесь же, в Прощицкой начальной, а затем и средней школе, проработал учителем труда и физической культуры 50 лет. В настоящее время живёт в деревне Прощицы.

 

Бартошик Иван Федорович.

Родился в 1925 году в деревне Прощицы в крестьянской семье. После освобождения Беларуси в 1944 году мобилизовался в Красную Армию. Мобилизовавшись, пехотою шли в местечко Орлик, что в 60-тм километрах от Слуцка. Две недели «боевой подготовки» и пошли к польской границе. За сутки они проходили около 50-ти километров. Так, Иван Фёдорович, оказался в действующей армии – 152 гвардейский полк( штурмовая бригада) 3-го Белорусского фронта. Очень тяжёлые боли шли за прорыв в Восточную Пруссию в начале января 1945 года. За день отбили около 10 немецких атак. Ночью захватили город Гросскайсперен и  двинулись на Попелькен. Разведка впереди обнаружила немцев, готовящихся к контратаке. Наш взвод занял оборону в здании разбитой кирхи. Там их долбили снарядами, но они выстояли. А на следующий день из засады ударил полковой батальон мотострелков из нашей бригады, и немцы были отброшены. 16 января рядовой Бартошик Иван Фёдорович получил ранение в ногу. Находился 80 дней в госпитале в Калинине, что в 150 километрах от Калининграда. В начале мая 1945 года их завели в Румынию в полковую часть. Был приказ – всем грузиться и на фронт. Стояли в лесу. 8 мая пришло известие о Победе. Иван Фёдорович имеет медаль «За отвагу». Затем, ещё два года служил в полковой бригаде в Румынии. В 1947 году демобилизовался. Вернулся домой – в деревню Прощицы. В 1949 году женился, и до сих пор живут вместе с женой в Прощицах.

 

Щелкун Дмитрии Дмитриевич.

Родился в 1925 году в семье крестьянина. В 1944 году, после освобождение Беларуси летом мобилизовался в Советскую армию. Сбор был в Прощицах, в доме Карнеевых. Приехали  с запасного полка, и два дня собирали пехотные войска. Пешком шли под Орлик (в 60-ти километрах от г. Слуцка), в лес. После приняли присягу, и начали подготовку, которую «боевой» можно сказать с натяжкой. Вокруг сплошной лес, на занятия ходили ежедневно, с полной выкладкой, семь километров в один конец. Кормили по печально знаменитой «2-ой тыловой норме» - 600 грамм хлеба на сутки, черпак каши утром и баллада в обед. Почти весь призыв состоял из славян и западников (палешуки), молдаван было считанные единицы. Нам выдали «трехлинейки» и начали давить строевой подготовкой и занятиями по штыковому бою. Стреляли мы из своих винтовок очень редко, на каждую стрельбу выдавали по три патрона. Жили в бараках, внутри нары в три этажа. Но у абсолютного большинства солдат был общиё настрой -  побыстрее вырваться на фронт. В сентябре 132 варшавская гвардейская дивизия 712 стрелкового полка 1-го Белорусского фронта. 10 октября 1944 года делали прорыв под Варшавой, но неудачно – разбили. В бою получил лёгкое ранение. После фронтового госпиталя – опять на фронт. Формировали по – новому. После пополнения в январе 1945 года – опять в наступление. Дальше был бой за Варшаву, форсирования Вислы и Одера. За 100 километров до Берлина получил тяжёлое ранение ( оторвало ногу, вырвало кусок руки, посекло голову). Более года находился в госпитале в г. Лодзь. Потоп в вагоне перевезли в Харьков. Позже Дмитрий Дмитриевич вернулся в Прощицы,  сейчас имеет первую группу инвалидности).

Имеет боевые награды: Орден Красной Звезды, два ордена отечественной войны 1 и 2-ой степени”. 

 Дадатак 8.

 

“Отпустить шифер первого квартала следующим потребителям: Гук Тихон Антонович д. Прощицы Бокшицкого с/с – 100 листов.

Выделить лес по главному пользованию из Вороьёвского лесничества следующим потреителям: Соловей Степану Захаровичу. Д.Прощицы – 3куб. метра. Шуманской Алимпиаде Константиновне -7 куб. метров. Курильчик Ульяне Петровне – 3куб. метра”.[15] 

 Дадатак 9.

 

“План работы исполкома Прощицкого сельского совета депутатов трудящихся на 1 квартал 1954 года.9 апреля 1954 г.

- О ходе сева льна по колхозам с/с.

- О ходе работы Прощицкого медпункта. Готовит член исполкома тов. Доманский.

7 мая 1954 г. 1. О ходе посадки картофеля квадратно-гнездовым способом по колхозам с/с. Готовят тов. Пархимович и Шахурова».[16] 

 Дадатак 10.

 

”… 7 мая 1954 г. … 2. О ходе работы Прощицкой избы-читальни и сельской билиотеки. Готовят  зав. Библ., зав. Избы-читальни,председатель культурнобытовой комиссии тов. Чечет А.Я.

7  августа 1954 г.  2. О работе  Прощицкой избы-читальни. Готовит председатель культурнобытовой комиссии Чечет А.Я.

 4 квартал. О состоянии работы Прощицкой библиотеки. Готовит член исполкома тов. Шутко, зав. Сельск. Библ.».[17]          

 Дадатак 11.

 

 “Смета расходов на 1960 год.  ФАП д. Прощицы Бокшыцкого с/с .

Зарплата

18 400 руб

Приобретение медикаментов и перевязочных средств

1 200 руб

Канцелярские товары и хозяйственные расходы

1 800 руб

[18]

Дадатак 12.

 

Сводный статистический отчёт о состоянии школ и состоянии учащихся за 1945-1946 учебный год.

Неполные средние школы. …Прощицкая НСШ-учащихся 194, не успевают – 29.”[19]

“Список семилетних школ на начало 1950-1951 уч.года.

Прощицкая школа- здание типовое, приусаденого участка нет,138 учащихся, число классных комнат-4, количество комплектов-5, занимаются в 1 смену -138 учащихся.”[20] 

Дадатак 13.

 

Низкую успеваемость дали следующие школы:

… 4. Прощицкая семилетняя школа/директор тов.Дубовский/-67,6% успеваемости.

Низкую или приближающуюся к низкой успеваемость дали следующие учителя:

…2.Гурбо А.Я.- учитель русского языка и литературного чтения Прощицкой семилетней школы, у которой из 30 учащихся 13 человек получили неудовлетворительную оценку.

…14. Духавин М.И. -  учитель математики 5-7 классов Прощицкой семилетней школы к  урокам не готовился, мало уделял времени с учащимися 7 класса решению алгебраических и арифметических примеров,а потому учащиеся на выпускном экзамене не решили алгебраических и арифметических примеров, несмотря на то, что они вполне доступны были решению.

…В отношении обеспечения школ и учителей топливом …школы топливом обеспечены на 80%, что касается обеспечения топливом учителей, то руководство школ и с/с от этой работы почти самоотстранились /…  Прощицкая семилетняя школя…/”.[21]

”…горе-руководителями являются директор Прощицкой школы тов. Дубовский”.[22]“Только недостаточной работой с кадрами можно объяснить отсутствие сплочённости и наличие склочничества в некоторых коллективах, как например,… в Прощицкой семилетней школе”.[23]  “Ежегодно с этой трибуны говорят о недостаточной работе коллектива Прощицкой семилетней школы. Некоторые директора школ,например, Прощицкой семилетней школы /директор тов. Дубовский/ знают только о том, что они директора, а помощи учителю, помощи радушной, умелой речи дают мало”.[24]

 “Низкую успеваемость дали следующие школы: Прощицкая семилетняя /директор Дубовский/…Из 252 учащихся на конец 1-го полугодия не успевали 46 учащихся”.[25]”Всё ещё низкий процент успеваемости дают по району … Прощицкая семилетняя -81,8%”.[26] “Низкий уровень работы и других ученических и учительских комсомольских организаций. Многие секретари, ст. п/в … Гологуцкая- Прощицкая семилетняя школа, всё ещё плохо выполняют решения 12 съезда ВЛКСМ, потеряли чувство ответственности перед комсомолом”.[27]

”Было время когда из-зи отсутствия кадров 5-7 классов лучшие учителя 1-4 классов выдвигались для работы в 5-7классах срассчётом на их последующий рост. Многие товарищи /…Муровицкий- Прощицкая НСШ…/ оправдали это доверие и успешно занимаются в высших учебных заведениях. Но надо серьёзно говорить о таких учителях, которые после выдвижения не сочли нужным учиться, они обросли домашним хозяйством , считая школу местом для приработка. Сюда можно отнести… Протасеня А.-Прощицы…”[28]

”В целом ряде школ : …Прощицкая…. мастерские ещё не созданы…”[29]

“На протяжении ряда лет не выступил с докладом на «Педчтениях» ни один учитель Прощицкой… 7-летних школ, а ведь в этих школахесть немало хороших учителей…».[30]

«…Недооценка профсоюзной работы –примеры: Прощицкая 7-летн.шк. – председатель МК т. Муравицкий. И как результат – низкая успеваемость, отсутствие дисциплины среди членов союза, плохая политико-массовая работа».[31] 

Дадатак 14.

 

“План  работы исполкома Прощицкого сельского совета депутатов трудящихся на 1 квартал 1954 года.

9 апреля 1954 г.

- О ходе успеваемости учеников Прощицкой  Н.С. Ш.

Готовит председатель культурно-бытовой комиссии Чечет А.Я.”[32] 

Дадатак 15.

 

“А между тем в этой школе есть все условия для достижения высоких успеваемости, учительский коллектив работоспособный, условия для работы есть.

К числу лучших учителей относятся: учительница русского языка Подлипская, учительница истории Щербович, учителя математики Синица, Муравицкий, хорошей успеваемости добилась учительница биологии Щелкун”. [33] “Лучшими учителями начальных классов являются т.т. Соловей – Прощицкая сем. школа …”.[34] “Лучших показателей в учебно- воспитательной работе достигли следующие семилетние школы: Прощицкая – дир. Дубовский”.[35]“Лучшие учителя истории Щербович / Прощицкая НСШ/”. [36] 

 Дадатак 16.

“В районе работало…6 школ сельской молодёжи/…Прощицкая…/”. [37] 

Дадатак 17.

 

        Обеспечивает высокий уровень учебно-воспитательной работы директор Прощицкой школы Абрамов С.Р.”[38] 

 Дадатак 18. 

”1.У мэтах эканоміі фонда зарабатнай платы аб’яднаць Прошчыцкую школьную і сельскія бібліятэкі.

2.Аддзелу адукацыі перадаць … фонд школьнай бібліятэкі аддзелу культуры райвыканкама”. [39] 

 Дадатак 19.

 

“Смета доходов и расходов  спецсредств по Прощицкой семилетней школе на 1960 год. 

Доходы

Сумма

 в рублях

Расходы

Сумма

в рулях

Остаток на 01.01.

1960

Намеченные расходы

остатка

Сумма в рулях

 

1.Остаток с 1959 г.

1097 руб

1.На оказание помощи

уч-ся

1700.00

 

 

 

 

 

650.00

1.На приобретение инвентаря для работы на пришкольном участке

300.00

2.От реализации картофеля  в 1959 г.

1431 руб

2.На обработку участка и покупку навоза

350.00

2.На премирова-ние уч-ся

593.50

 

3. От реализации свеклы

294 руб

 

4. От реализации соломы

64 руб

 

5. От реализации фасоли

22.50 руб

 

6. От реализации гарбузов

30 руб

 

7. От реализации огурцов

5 руб

2293.00

650.00

 

 

2943.50 руб

 

Директор школыСчетовод»[40]

       Дадатак 20.

 

1.У  цяжкіх  умовах  даводзілася  жыць  сялянам. Некаторыя  хаты  былі  падпёрты  з  усіх  бакоў  каламі,у  некаторых  зусім  абваліліся  стрэхі

   

2.Рыгор Раманавич Шуманскі  змагаўся  супраць  атрадаў  Калчака  ў  Сібіры, не  раз  сустракаўся  з  В. І. Чапаевым

  

3.Мірон Юр’евіч Шчаўкун – удзельнік грамадзянскай  вайны

  

4.Старынчык  Іван.  Быў  старшынёй  калгаса  да  пачатку  Вялікай  Айчыннай  вайны і  ў пасляваенны перыяд да 1950 г.

         

5.Бартошык Іван Цімафеевіч – старшыня калгаса даваеннага перыяду

  

6. У  партызанскі  атрад, які  знаходзіўся  непадалёку  ад  вёскі, ішлі  падросткі  11-13  гадоў. Гэта  Шарэшык  Міхаіл Фёдаравіч

  

7.Пераможную  вайну  некаторым  прошчыцкім  мужчынам  давялося  закончыць  у  Берліне. Адным  з  такіх  быў  Шуманскі  Фёдар  Іванавіч  (Зправа)

  

8. Магазін (1950г.)

    

9.Альховік  Павел  Андрэевіч, брыгадзір  калгаса  “Чырвоны  ўдарнік (у сувязі  з  высокімі  паказчыкамі  зернавых  стаў, як  лепшы працаўнік калгаса  ўдзельнікам другой  Бабруйскай  абласной  сельскагаспадарчай  выстаўкі  1951  года)

  

10.Удзельнікі 2-ой Бабруйскай абласной сельскагаспадарчай выстаўкі 1951 года: Альховік Павел, Кучынскі Уладзімір, Салавей Аляксандр

  

11. Пасведчанне з абласной сельскагаспадарчай выстаўкі

  

12. Будынак праўлення калгаса “Чырвоны ўдарнік”

  

13. Бартошык Іван  Піліпавіч – першы  трактарыст калгаса “Чырвоны ударнік”

  

14.Альховік Ганна Якімаўна –першая свінарка калгаса “Чырвоны ударнік”

  

15. Будынак Прошчыцкай сямігадовай школы (1950г.)

  

16. Першы выпуск Прошчыцкай сямігадовай школы. 1951г.

 

17. Будынак Прошчыцкай васьмігадовай школы (1964г.)

  

18. Другой матуляй для  першакласнікаў  станавілася  настаўніца  пачатковых  класаў  Шуманская  Вольга  Іванаўна  ( працавала  ў  школе з 1950 года па 1988  год)

 

19. Шуманская Вольга Іванаўна са сваімі выхаванцамі

   

20. Шыловіч Марыя Пятроўна (працавала  ў  школе з  1965  года  па 1973 год) з мужам

  

21. У цэнтры здымка Салавей Вольга Данілаўна ( працавала  ў  школе  з  1946  года  па  1984  год)

   

22. Курыльчык Пётр Іванавіч (працаваў  у  школе  з  1955  года  па  1980  год)

 

23. Знаёміла  з  гісторыяй  нашай  Радзімы, вадзіла  ў  цікавыя  паходы  і  на  экскурсіі, захапляла  дзяцей  інсцэніроўкамі, навучала  нямецкай  мове  Альховік  Вольга  Аляксандраўна. На фотаздымку злева Альховік Вольга Аляксандраўна

   

24. Выпуск 8-га класа 1987 г.

  

25. Выпуск 9-га класа 1991 г.

  

26. Жыхарка  вёскі  Прошчыцы  1918  года  нараджэння Шуманская Алімпіяда Канстанцінаўна

 

27. Курыльчык Рыгор Мікалаевіч – брыгадзір трактарнай брыгады

  

28. Пятровіч Уладзімір Аляксеевіч-трактарыст.

  

29. Шуманскі Уладзімір Аляксеевіч – палявод

 

30. Салавей Анастасія Рыгораўна – даярка, якая  працавала  на  малочна-таварнай  ферме, за  што  была  ўзнагароджанна  медалём  “Ветэран  працы”; а  ў  1988  годзе – “Заслужаны  калгаснік”  з  занясеннем  у  кнігу  гонару

  

31. Хор калгаса “Чырвоны ўдарнік”

  

32. Былы старшыня калгаса імя Дзяржынскага Салавей Леанід Дзімтрыевіч

  

  33. Хор калгаса імя Дзяржынскага. 1986 г.

 

[1] Филиал госархива Минской области в г.Слуцке. Фонда 55, описи 1, дела 10. Протокол заседаний исполкома Слуцкого районного Совета депутатов трудящихся. Г.Слуцк, Бобруйской области за 13.11.1945 г. Лист 250.

[2] Там жа, лист 231, 232

[3] Там жа, лист 31

[4] Там жа, лист 234

[5] [5] Там жа, лист 222

[6] Текстовый отчёт о состоянии учено-воспитательной работы в школах  за 1963-1964 уч.г.Лист 17.

[7] Филиал госархива Минской области в г.Слуцке. Фонда 239,описи1,дела75. Слуцкий РОНО.Штат расписания и сметы административно-управленческих расходов отдела и подведомственных учреждений на 1960 г. Распределение средств на капитаьный ремонт на 1959-1960 уч.год .,лист 4.

[8] Памяць. Слуцкі раён у 2 кнігах. Мінск. БЕЛТА. 2001. Кніга 1-я. стар. 91.

[9] Филиал госархива Минской области в г.Слуцке. Фонда71,описи1,дела1. Весейский сельский совет депутатов трудящихся и его исполнительный комитет д.Весея Слуцкого района Минской области. Лист 1.

[10] Памяць. Слуцкі раён у  2 кнігах. Мінск. БЕЛТА. 2001.  Кніга 2. стар.68.

[11] Филиал госархива Минской области в г.Слуцке. Фонда71,описи1,дела1. Весейский сельский совет депутатов трудящихся и его исполнительный комитет д.Весея Слуцкого района Минской области. Лист 4.

[12] Там жа, Лист 4

[13] Филиал госархива Минской области в г.Слуцке. Фонда 55,описи1,дела10. Протокол заседаний исполкома Слуцкого районного Совета депутатов трудящихся. Г.Слуцк, Бобруйской области за 13.11.1945 г. Лист 25.

[14] Памяць. Слуцкі раён у  2 кнігах. Кніга 2. стар.273-274.

[15] Заседание исполкома Слуцкого районного совета депутатов трудящихся от 20 марта 1964 г. Там жа. Фонда55,описи1,дела712, лист 8,9.

[16] Там жа. Фонда71,описи1,дела22. План работы исполкома Прощицкого с/с депутов трудящихся на 1954 г.  Лист. 4.

[17] Там жа. Листы 4,6,8.

[18] Там жа. Фонда 58, описи 1, дела 50. Бокшицкий с/с. Смета административно-хояйственных расходов на с/совета и подведомственных учреждений на 1960 год. Лист 12.

[19] Там жа. Фонда 239,описи 1,дела 3. Сводный статистический отчёт о состоянии школ и состоянии учащихся за 1945-1946 учебный год. Лист 32.

[20] Там жа.. Фонда239,описи1,дела14. Списки школ на начало 1950-51 уч.года. Лист  5.

[21] Там жа. Фонда239,описи1,дела18. Доклад заведующего Слуцким РОНО об итогах работы школ за 1952-53 уч.года. Листы 8,10,11,21.

[22] Там жа, лист 36.

[23] Там жа, лист 9.

[24] Там жа, лист 111.

[25] Там жа, лист 14.

[26] Там жа, лист 49.

[27] Там жа, лист 124.

[28] Там жа. Фонда239,описи1,дела 27. Доклады /текстовые отчёты/ о итогах работы школ и выполнение закона о всеобщем обязательном семилетнем обучении за 1954-55 уч.год. Лист 7.

[29] Там жа 25.

[30]Там жа. Фонда239,описи1,дела 27.  Доклад о состоянии учебно-воспитательной работы   в школах за 1957-58уч.год. Лист 46.

[31] Там жа 47.

[32] Там жа. Фонда71,описи1,дела22. Весейский сельский совет депутатов трудящихся и его исполнительный комитет д.Весея Слуцкого района Минской области. План работы исполкома Прощицкого с/с депутов трудящихся на 1954 г.  Лист 4.

[33] Там жа, лист 112.

[34] Там жа, лист 16.

[35] Там жа, лист 16.

[36]Там жа. Фонда 239,описи1,дела 27.Отчётный доклад зав.РОНОза 1955-56 уч.год. Лист 15.

[37] Там жа, лист 39.

[38] Текстовый отчёт о состоянии учено-воспитательной работы в школах  за 1963-1964 уч.г. Лист 3.

[39] Протокол №9 заседания исполкома Слуцкого районного совета народных депутатов от 15.09.1994 г. Лист 2;11.

[40] Там жа. Фонда 58,описи1,дела 50. Бокшицкий сельский совет Слуцкого района Минской области. Смета административно-хояйственных расходов на с/совета и подведомственных учреждений на 1960 год.   Лист 19.